Nowa wersja projektu ustawy o ochronie sygnalistów

Projektowana ustawa wdrożyć ma do krajowego porządku prawnego Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, która wyznacza minimalne standardy ochrony sygnalistów zgłaszających naruszenia w określonych w dyrektywie dziedzinach prawa Unii. Przypomnieć należy, że państwa członkowskie zobowiązane były wprowadzić w życie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania dyrektywy do dnia 17 grudnia 2021 r.

Szerzej o toczącym się procesie implementacji dyrektywy o ochronie sygnalistów pisaliśmy w poprzednich wpisach na naszej stronie internetowej w dniu 6 października 2021 r., 22 października 2021 r., 31 grudnia 2021 r. oraz 16 lutego 2022 r.

 Podmioty zobowiązane do wdrożenia rozwiązań chroniących sygnalistów

Wśród wprowadzonych zmian należy wskazać na zmianę redakcji art. 23 ust. 1 projektowanej ustawy, określającego sposobu ustalania podmiotów zobowiązanych do wdrożenia rozwiązań chroniących sygnalistów. Zgodnie z uprzednim brzmieniem projektu ustawy, obowiązek wdrożenia odpowiednich procedur dokonywania zgłoszeń i ochrony sygnalistów dotyczyć miał podmiotów zatrudniających co najmniej 50 pracowników. Zgodnie z nowym projektem, obowiązek ten ma spoczywać na podmiotach prawnych, na rzecz których wykonuje pracę co najmniej 50 osób. Powód dokonania powyższej zmiany nie został określony w uzasadnieniu projektu, podczas gdy można mieć wątpliwości, czy w liczbie tej należy uwzględniać również, oprócz osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, także inne osoby  zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych, co wydaje się wynikać z pozostałych zmian wprowadzonych do zmienionego projektu ustawy. Należy oczekiwać, że kwestia ta, zostanie jednoznacznie określona, w toku trwającego procesu legislacyjnego.

Jednocześnie, zgodnie z treścią nowego projektu ustawy, z obowiązku ustanowienia wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych, mają zostać zwolnione urzędy lub jednostki organizacyjne gminy liczącej mniej niż 10 000 mieszkańców.

Doprecyzowanie procedury przyjmowania zgłoszeń

W ślad za postanowieniami dyrektywy o ochronie sygnalistów, projekt ustawy przewiduje trzy kanały zgłaszania naruszeń: wewnętrzny (do pracodawcy), zewnętrzny (do właściwego organu publicznego) oraz publiczny (do mediów). Pierwsza wersja projektu nakładała obowiązek umożliwienia dokonywania zgłoszeń wewnętrznych i zewnętrznych co najmniej na piśmie lub ustnie. W toku prac legislacyjnych powyższe formy zgłoszeń zostały uzupełnione o formę elektroniczną. Doprecyzowaniu uległy również przepisy regulujące kwestię przyjmowania zgłoszeń ustnych – bezpośrednio lub pośrednio, za pośrednictwem nagrywanej i nienagrywanej linii telefonicznej lub innego systemu komunikacji głosowej.

Ponadto skróceniu uległ okres przechowywania danych w rejestrze zgłoszeń wewnętrznych – z 5 lat do 12 miesięcy od dnia zakończenia działań następczych.

Zwiększona ochrona sygnalistów

Nowa wersja projektu ustawy przewiduje również zwiększenie ochrony osób zgłaszających lub publicznie ujawniających informacje o naruszeniach prawa. Po pierwsze, rozszerzono katalog osób, które mogą być sygnalistami o praktykantów, funkcjonariuszy oraz żołnierzy zawodowych. Po drugie, sygnaliści mają być chronieni nie tylko przed działaniami odwetowymi, co zakładał dotychczasowy projekt ustawy, ale także przed próbami lub groźbami zastosowania takich działań. Również katalog działań odwetowych został uzupełniony o dalsze przykłady działań niedozwolonych - mobbing, dyskryminację, niekorzystne lub niesprawiedliwe traktowanie, spowodowanie straty finansowej, w tym gospodarczej lub utratę dochodu, oraz wyrządzenie innej szkody niematerialnej, w tym nadszarpnięcie reputacji, zwłaszcza w mediach społecznościowych.

Dodatkowo zmianie uległa również definicja osoby powiązanej ze zgłaszającym. Zgodnie z aktualnym brzmieniem projektu ochrona przed działaniami odwetowymi ma przysługiwać nie tylko współpracownikowi lub członkowi rodziny zgłaszającego, który może doświadczyć działań odwetowych w kontekście związanym z pracą, ale również świadkowi.

Szerszy zakres naruszeń podlegających zgłoszeniu

Zmiany zostały wprowadzone również w zakresie spraw, które mogą być przedmiotem zgłoszenia dokonanego przez sygnalistę. Nowy projekt ustawy, oprócz wynikającego z dyrektywy o ochronie sygnalistów katalogu możliwych do zgłoszenia naruszeń prawa unijnego, rozszerzonego przez polskiego ustawodawcę o wybrane przepisy krajowe, przewiduje dalsze uzupełnienie tego katalogu – o naruszenia prawa dotyczące interesów finansowych skarbu państwa Rzeczypospolitej Polskiej. Biorąc pod uwagę, iż zgodnie z treścią dyrektywy, ochronie mają podlegać sygnaliści dokonujący zgłoszeń naruszenia prawa z zakresu interesów finansowych UE, zmianę tę należy ocenić pozytywnie, bowiem poprawi to czytelność katalogu naruszeń, zarówno z perspektywy sygnalistów, jak i podmiotów przyjmujących zgłoszenia.   

Złagodzenie sankcji

Pierwotna wersja projektu ustawy spotkała się z szeroką krytyką m.in. z uwagi na jej wysoką represyjność. Nowy projekt złagodził odpowiedzialność grożącą osobom, które dopuszczają się naruszeń ustawy. Zrezygnowano m.in. z kar wolnościowych (kary ograniczenia lub pozbawienia wolności do lat 3) w przypadku braku ustanowienia przez pracodawcę wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych, lub ustanowienia procedury naruszającej przepisy ustawy, co zgodnie z obecnym brzmieniem projektu ma być zagrożone wyłącznie karą grzywny. Złagodzono również sankcje za:

• utrudnianie lub usiłowanie utrudniania dokonania zgłoszenia, co ma być zagrożone karą grzywny albo karą ograniczenia wolności, a jedynie w przypadku zastosowania przemocy, groźby lub podstępu, dodatkowo karą pozbawienia wolności do lat 2,
• podejmowanie działań odwetowych, co zgodnie z obecnym brzmieniem projektu ma być zagrożone grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2, a w przypadku stosowania łącznie więcej niż dwóch działań odwetowych karą pozbawienia wolności do lat 3,
• naruszenie obowiązku zachowania poufności tożsamości sygnalisty, co ma być zagrożone grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Powyższa sankcja ma mieć również zastosowanie w przypadku naruszenia poufności tożsamości osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia oraz osoby powiązanej ze zgłaszającym.

Uprzedni projekt przewidywał kary grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 3 dla wszystkich wyżej wymienionych naruszeń ustawy.

W przypadku sygnalistów odpowiedzialność karną powiązano natomiast ze złą wiarą zgłaszającego, a nie jak dotychczas, wyłącznie z faktem zgłoszenia lub ujawnienia nieprawdziwych informacji. Zgodnie z nowym projektem wyłącznie osoby, które świadomie dokonały zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji (lub pomogły w dokonaniu zgłoszenia nieprawdziwych informacji), podlegają grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 3. Powyższą zmianę należy ocenić jednoznacznie pozytywnie, bowiem brak ograniczenia odpowiedzialności do przypadków świadomego dokonania zgłoszenie nieprawdziwych informacji mógł negatywnie wpłynąć na realizację celów dyrektywy. Sygnaliści, w obawie przed grożącą im odpowiedzialnością karną, mogliby powstrzymywać się od dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa, co do których nie mieliby całkowitej pewności. Wspomnieć należy ponadto, że nowy projekt ustawy przewiduje również możliwość wprowadzenia systemu zachęt do korzystania przez sygnalistów z procedury wewnętrznej, co – wraz ze złagodzeniem sankcji - może wpłynąć na ilość ujawnianych naruszeń prawa.  

Dłuższy okres vacatio legis

Kolejną kwestią, która była powszechnie poruszana przez zgłaszających uwagi był 14-dniowy okres vacatio legis. Jak wskazywano, tak krótki okres pomiędzy ogłoszeniem ustawy, a jej wejściem w życie nie pozwoliłby na prawidłowe opracowanie i wdrożenie skutecznych rozwiązań chroniących sygnalistów, co stanowiło szczególnie istotną kwestię w świetle surowych sankcji przewidzianych za brak wdrożenia odpowiednich procedur. Nowy projekt przewiduje wydłużenie okresu vacatio legis do dwóch miesięcy. Dodatkowo, podmioty zobowiązane w pierwszej kolejności do wdrożenia procedur przyjmowania zgłoszeń (podmioty prywatne, na rzecz których wykonuje pracę co najmniej 250 osób, podmioty prywatne wykonujące działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska, podmioty publiczne, Rzecznik Praw Obywatelskich i organy publiczne) będą miały dodatkowy miesiąc od dnia wejścia w życie ustawy na realizację tego obowiązku. Pozostałe podmioty, na rzecz których wykonuje pracę co najmniej 50 i mniej niż 250 osób, mają być zobowiązane do ustalenia procedury wewnętrznej do dnia 17 grudnia 2023 r. Mając na uwadze powyższe terminy pamiętać jednak należy, że przed ustaleniem procedury wewnętrznej projekt ustawy przewiduje konieczność przeprowadzenia przez podmiot prawny konsultacji z zakładową organizacją związkową, albo - jeżeli u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa – z przedstawicielami pracowników, wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy. Konsultacje te powinny trwać nie krócej niż 7 dni i nie dłużej niż 14 dni.

Przedstawione powyżej zmiany należy ocenić pozytywnie. Jednocześnie w dalszym ciągu krajowy prawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie obowiązku anonimowości zgłoszeń. Jak wskazano w uzasadnieniu do aktualnego projektu ustawy „zgłoszenia anonimowe nie będą podlegały rygorom ustawy, co oznacza, iż mogą one być pozostawione bez rozpoznania, również w przypadku zgłoszeń dokonanych do Rzecznika Praw Obywatelskich”. Rozpatrywanie przez podmiot prawny lub organ publiczny zgłoszeń anonimowych będzie możliwe, przy czym tryb ten powinien zostać uwzględniony w procedurze zgłoszeń wewnętrznych lub zewnętrznych.

Z treścią projektu ustawy oraz uwagami zgłoszonymi w trakcie uzgodnień, opiniowania i konsultacji społecznych można zapoznać się pod linkiem.

Autor: aplikantka radcowska Katarzyna Okoń

Kancelaria prawna KRWLEGAL zapewnia profesjonalne i fachowe doradztwo w wielu dziedzinach prawa. w tym świadczy usługi m. in. w zakresie prawa korporacyjnego, prawa pracy, obsługi inwestycji kapitałowych oraz instytucji finansowych, w tym Kancelaria wspierała szereg instytucji finansowych w zakresie wdrażania procedur dotyczących zgłaszania naruszeń.

Kancelaria prawna KRWLEGAL zapewnia profesjonalne i fachowe doradztwo w wielu dziedzinach prawa oraz takich kwestiach jak ochrona sygnalistów. Jeśli uważasz, że może mieć to wpływ na Twój biznes, zapraszamy do kontaktu: biuro@krwlegal.pl lub +48 22 29 50 940