Projekt ustawy o sygnalistach skierowany do uzgodnień i opiniowania

W dniu 18 października 2021 r. Rządowe Centrum Legislacji opublikowało na stronie internetowej długo wyczekiwany projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa („Projekt”). Ustawa jest niezbędna w celu implementacji  Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, zwanej dyrektywą o ochronie praw sygnalistów (dalej „Dyrektywa”) do polskiego porządku prawnego.

O toczących się pracach nad Projektem ustawy pisaliśmy już na naszej stronie internetowej.

Warto przypomnieć, że celem Dyrektywy jest ustanowienie wspólnych w całej Unii Europejskiej minimalnych norm w zakresie ochrony pracowników, którzy ujawnią naruszenia prawa Unii dotyczące:

• zamówień publicznych;
• usług, produktów i rynków finansowych;
• zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu;
• bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
• bezpieczeństwa transportu;
• ochrony środowiska;
• ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
• bezpieczeństwa żywności i pasz;
• zdrowia i dobrostanu zwierząt;
• zdrowia publicznego;
• ochrony konsumentów;
• ochrony prywatności i danych osobowych;
• bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
• interesów finansowych Unii Europejskiej;
• rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych

Szerszy katalog zgłaszanych naruszeń

Zgodnie z treścią Dyrektywy pracownicy, którzy w związku z wykonywanymi obowiązkami uzyskają informację o naruszaniu prawa UE i zdecydują się ujawnić taką informacje, nie mogą z tego tytułu ponosić negatywnych konsekwencji, takich jak wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy, obniżenie wynagrodzenia za pracę, wstrzymanie awansu albo pominięcie przy awansowaniu itp.

Projektowana ustawa doprecyzowuje pojęcie naruszenia prawa, wskazując, że naruszenia podlegające zgłoszeniu obejmują również działania mające na celu obejście prawa oraz niezgodne z prawem zaniechania. Jak już zostało zapowiedziane w założeniach do Projektu, polski prawodawca zdecydował się na rozszerzenie katalogu spraw, które mogą być przedmiotem zgłoszenia o przepisy krajowe. Co więcej, zgodnie z treścią opublikowanego Projektu, ustawa ma umożliwić pracodawcom rozbudowanie tego katalogu na gruncie wewnętrznych regulacji oraz standardów etycznych.

Trzy kanały dokonywania zgłoszeń

Projekt zakłada trzy tryby zgłaszania naruszeń prawa:

• wewnętrzny (zgłoszenie do pracodawcy),
• zewnętrzny (organem właściwym w sprawach zgłaszania i publicznego ujawniania naruszeń prawa, będzie Rzecznik Praw Obywatelskich) oraz
• publiczny (tzw. ujawnienie publiczne).

Warto zwrócić uwagę, że Projekt nie wymaga skorzystania przez sygnalistę z wewnętrznego kanału zgłoszeń, aby dokonać zgłoszenia zewnętrznego. Dokonanie zgłoszenia zewnętrznego z pominięciem procedury zgłoszenia wewnętrznego nie będzie skutkować pozbawieniem zgłaszającego ochrony przewidzianej w projektowanej ustawie.

Odmiennie ma zostać natomiast uregulowana kwestia ujawnienia publicznego - sygnalista dokonujący ujawnienia publicznego będzie podlegać ochronie, jeżeli dokona wcześnie zgłoszenia również w innym trybie, a podmiot, do którego dokonał zgłoszenia nie podejmie odpowiednich działań następczych lub nie przekaże zgłaszającemu informacji zwrotnej.

Co istotne w kontekście opracowywania przez pracodawców stosownych procedur informowania o naruszeniach, Projekt przewiduje konieczność przeprowadzenie konsultacji regulaminu zgłoszeń wewnętrznych z zakładową organizacją związkową, albo - jeżeli u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa – z przedstawicielami pracowników, wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy.

Ponadto pracodawca będzie miał możliwość outsourcowania procesu przyjmowania zgłoszeń i podejmowania działań następczych.

Ochrona przed działaniami odwetowymi

Projekt zawiera katalog działań odwetowych, obejmujący przykładowe zachowania pracodawcy, które mogą zostać uznane za niekorzystne traktowanie z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego. Jest to katalog otwarty i to po stronie pracodawcy będzie leżało udowodnienie, że kierował się obiektywnymi powodami.

Projekt nie wprowadza wymogu zapewnienia możliwości dokonywania zgłoszeń anonimowo – zgłoszenia mają być co do zasady imienne, przy czym procedura ich przyjmowania ma zapewnić zachowanie poufności danych zgłaszającego. Zaznaczyć należy, iż Projekt wprost upoważnia pracodawców do zbierania i przetwarzania danych osobowych osoby, której dotyczy zgłoszenie, nawet bez jej zgody, w celu weryfikacji zgłoszeń oraz podjęcia działań następczych

Przepisy ustawy mają się stosować do anonimowego przyjmowania zgłoszeń, gdy ten tryb dokonywania zgłoszeń przewidywać będzie regulamin zgłoszeń wewnętrznych, stosowany przez pracodawcę, określający wewnętrzną procedurę zgłaszania naruszeń prawa lub procedura zgłaszania naruszeń prawa organowi publicznemu.

Zgodnie z projektowaną ustawą ochrona przysługująca sygnaliście może zostać rozszerzona również na osoby, które pomogły sygnaliście w dokonaniu zgłoszenia lub ujawnieniu publicznym w kontekście związanym z pracą oraz osoby powiązane z sygnalistą które mogą doświadczyć działań odwetowych, tj. współpracowników lub członków jego rodziny.

Sankcje

Projekt przewiduje możliwość nałożenia sankcji w postaci grzywny, karzy ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat trzech za:

• utrudnianie dokonywania zgłoszeń,
• podejmowanie działań odwetowych wobec osoby, która dokonała zgłoszenia lub ujawnienia publicznego,
• naruszenie obowiązku zachowania poufności tożsamości sygnalisty
• nieustanowienie wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych.

Takie same sankcje maja grozić sygnaliście za dokonanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji.

Termin na wdrożenie procedur

Projektowana ustawa powinna wejść w życie jeszcze w tym roku - najpóźniej do dnia 17 grudnia 2021 r. Również do 17 grudnia 2021 r. podmioty publiczne oraz podmioty prywatne zatrudniające co najmniej 250 osób zobowiązane są wdrożenia odpowiednich procedur dokonywania zgłoszeń i ochrony sygnalistów. Pracodawcy z sektora prywatnego, zatrudniający od 50 do 249 pracowników na wykonanie obowiązku ustalenia regulaminy zgłoszeń wewnętrznych będą miały czas do 17 grudnia 2023 r.

Prawodawca przewidział dla projektowanej ustawy czternastodniowe vacatio legis. W dniu 18 października 2021 r. Projekt został skierowany do uzgodnień.

Autor: aplikant radcowska Katarzyna Okoń

Kancelaria prawna KRWLEGAL zapewnia profesjonalne i fachowe doradztwo w wielu dziedzinach prawa, w tym świadczy usługi m. in. w zakresie prawa korporacyjnego oraz prawa pracy.

Jeśli uważasz, że może mieć to wpływ na Twój biznes, zapraszamy do kontaktu: biuro@krwlegal.pl lub +48 22 29 50 940