Projekt ustawy o zmianie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary

Jest to kolejne w ostatnich latach podejście do zmian zasad odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Poprzednia inicjatywa legislacyjna zapoczątkowana w 2018 r. ostatecznie nie doprowadziła do zmiany stanu prawnego.

Projekt ma na celu znowelizowanie przepisów obecnie obowiązującej ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary („Ustawa”), tak aby zapewnić ich większą efektywność. Jak wskazywano w założeniach do Projektu z 8 sierpnia 2022 r., mała liczba postępowań prowadzonych wobec podmiotów zbiorowych oraz niskie kary nakładane na podmioty, świadczą o tym, iż aktualne rozwiązania prawne nie są skutecznym narzędziem do walki z poważną przestępczością gospodarczą i skarbową.  

Główne założenia Projektu

Kluczowe rozwiązania przedstawione w założeniach do Projektu, o których pisaliśmy szerzej w dniu 26 sierpnia 2022 r. zostały utrzymane w opublikowanym Projekcie. 

Zmiana definicji podmiotu zbiorowego:

Projekt zakłada zmianę obecnie obowiązującej definicji podmiotu zbiorowego poprzez wyłączenie spod jej zakresu podmiotów zbiorowych zatrudniających w co najmniej jednym roku z dwóch ostatnich lat obrotowych mniej niż 500 pracowników albo osiągających roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 100 milionów euro i niebędących mikroprzedsiębiorcą, małym przedsiębiorcą ani średnim przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy Prawo przedsiębiorców oraz podmioty, których głównym celem ustawowym lub statutowym nie jest prowadzenie działalności gospodarczej.

Likwidacja katalogu czynów zabronionych:

Projekt zakłada likwidację katalogu czynów zabronionych będących podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego, określonego w art. 16 ustawy na rzecz zasady, zgodnie z którą podmiot zbiorowy może ponieść odpowiedzialność za każde przestępstwo i przestępstwo skarbowe.

Likwidacja wymogu prejudykatu:

Aktualnie, aby pociągnąć podmiot zbiorowy do odpowiedzialności na podstawie przepisów Ustawy, wymagane jest spełnienie dwóch podstawowych warunków. Po pierwsze, konieczne jest prawomocne skazanie osoby fizycznej, pozostającej w zależności z podmiotem zbiorowym, za dany czyn zabroniony. Po drugie, wystąpić powinna co najmniej możliwość przyniesienia podmiotowi zbiorowemu korzyści w związku z danym czynem zabronionym. Powyższe uzależnienie możliwości wszczęcia postępowania przeciwko podmiotowi zbiorowemu od prejudykatu skutkuje niską efektywnością Ustawy i unikaniem odpowiedzialności przez podmioty zbiorowe np. w sytuacji braku możliwości zidentyfikowania osoby fizycznej, która popełniła dany czyn.

W Projekcie proponuje się rezygnację z wymogu prawomocnego skazania osoby fizycznej i wprowadzenie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za czyny zabronione popełnione przez osoby z nim powiązane (m.in. członków jego organów, pracowników), które przyniosły lub mogły przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, choćby niemajątkową, a także za czyny zabronione, których znamiona zostały wyczerpane przez działanie lub zaniechanie organu podmiotu zbiorowego, pozostające w bezpośrednim związku z prowadzoną przez ten podmiot działalnością. Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny popełnione przez powiązane z nimi osoby fizyczne ma zostać oparta na winie - w wyborze, w nadzorze lub na winie organizacyjnej.

Co istotne, podmiot zbiorowy ma podlegać odpowiedzialności również w sytuacji, gdy sprawca czynu zmarł lub nie jest możliwe ustalenie jego odpowiedzialności.

Surowsze sankcje:

Zarówno w założeniach do Projektu, jak i w uzasadnieniu, projektodawca zwraca uwagę na nieskuteczność kar wymierzanych na podstawie Ustawy, które obecnie powiązane są z przychodem podmiotu zbiorowego – kary pieniężne mogą zostać orzeczone w granicach od 1 tys. zł do 5 mln zł i nie mogą być wyższe niż 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono dany czyn zabroniony. Projekt zakłada rezygnację z powiązania wysokości kary pieniężnej z wysokością przychodu podmiotu zbiorowego. Na wysokość kar mają również wpłynąć zmiany w granicach zagrożenia karą – minimalna wysokość orzeczonej kary ma wynosić 10 tys. zł, maksymalna - do 30 mln. złotych.

Uregulowanie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych w przypadku połączenia, podziału lub przekształcenia:

Projekt zakłada wprowadzenie przepisów regulujących odpowiedzialność podmiotów zbiorowych w przypadku połączenia, podziału lub przekształcenia. Proponuje się m.in. by za czyn zabroniony popełniony przed dniem połączenia lub podziału możliwe było pociągnięcie do odpowiedzialności podmiotu, który przejął chociażby część praw i obowiązków innego podmiotu zbiorowego w wyniku połączenia lub podziału. W przypadku przekształcenia odpowiedzialność ma ponosić podmiot przekształcony.

Powództwo cywilne:

W projekcie nowelizacji wprowadzono również uregulowania z zakresu możliwości wytoczenia powództwa cywilnego przez pokrzywdzonego – zgodnie z projektowanym art. 32a pokrzywdzony ma mieć możliwość aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wytoczyć przeciw podmiotowi zbiorowemu powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu w sprawie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia czynu zabronionego. Rozpoznanie powództwa cywilnego będzie możliwe, o ile nie spowoduje to znacznej przewlekłości postępowania z uwagi na konieczność uzupełnienia materiału dowodowego w sprawie. W przypadku jednak braku materiału dowodowego koniecznego wyłącznie do ustalenia wysokości odszkodowania lub zadośćuczynienia, sąd będzie mógł orzec na rzecz pokrzywdzonego nawiązkę w wysokości do 1 mln. zł.

Wyłączenia:

W Projekcie określone zostały ponadto negatywne przesłanki procesowe. W przypadku gdy:

• podmiot zborowy będzie miał siedzibę za granicą RP i nie będzie możliwości prowadzenia wobec niego postępowania albo skutecznego nałożenia kary lub środka;
• podmiot zbiorowy nie będzie istniał lub ulegnie rozwiązaniu, a zastosowania nie mają przepisy ustawy dotyczące połączenia, podziału lub przekształcenia podmiotu zbiorowego;
• grożące podmiotowi zbiorowemu kara lub środek będą niewspółmiernie surowe wobec wagi popełnionego czynu zabronionego, rozmiaru osiągniętej korzyści albo rodzaju i stopnia zawinienia przez organ lub osobę fizyczną pozostającą w bezpośrednim związku z prowadzoną przez podmiot zbiorowy działalnością

- postępowanie nie powinno zostać wszczęte, a wszczęte postepowanie powinno zostać umorzone.

Ponadto, projektowane przepisy przewidują również możliwość wystąpienia przez prokuratora do sądu z wnioskiem o udzielenie podmiotowi zbiorowemu zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

W dniu 1 września 2022 r. Projekt został skierowany do uzgodnień, opiniowania i konsultacji publicznych. Uwagi w ramach prowadzonych konsultacji można składać w terminie 21 dni od udostępnienia projektu.

Zgodnie z aktualnym brzmieniem Projektu, nowelizacja ma wejść w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia. Z treścią Projektu oraz uzasadnienia można zapoznać się na stronie RCL.

Projektowana nowelizacja to kolejna próba zmiany obowiązującej ustawy. O pracach nad projektem ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary z 2018 r. pisaliśmy na naszej stronie 10 sierpnia 2018, 15 listopada 2018 oraz 12 grudnia 2018 r.

Przypomnieć również należy, iż od dłuższego czasu trwają prace nad projektem ustawy o ochronie sygnalistów, czyli osób zgłaszających naruszenia prawa - tzw. sygnalistach. Prawidłowe wdrożenie procedur whistleblowingu powinno mitygować ryzyko poniesienia odpowiedzialności przez dany podmiot zbiorowy.

Autor: aplikantka radcowska Katarzyna Okoń.

Kancelaria prawna KRWLEGAL zapewnia profesjonalne i fachowe doradztwo w wielu dziedzinach prawa, w tym  świadczy usługi doradztwa przy ofertach publicznych, obsłudze crowdfundingu, transakcji M&A, jak również doradztwa regulacyjnego dla sektora finansowego, świadcząc usługi m. in. w zakresie działalności firm inwestycyjnych, funduszy inwestycyjnych, podmiotów zarządzających aktywami, banków (depozytariuszy), a także pozostałych uczestników rynku finansowego.

Jeśli uważasz, że może mieć to wpływ na Twój biznes, zapraszamy do kontaktu: biuro@krwlegal.pl lub +48 22 29 50 940.