Nowy projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z zapewnieniem rozwoju rynku finansowego – zmiany w ustawie o obrocie instrumentami finansowymi

Mając na uwadze przekrojowy charakter zmian ustaw związanych z funkcjonowaniem rynku finansowego należy zaznaczyć, że część proponowanych zmian do Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (dalej: „Ustawa”) wynika z konieczności dostosowania jej przepisów do brzmienia pozostałych nowelizowanych aktów oraz przepisów prawa wspólnotowego. Część zmian, stanowić ma natomiast, w zamiarze projektodawców, realizację postulatu przeciwdziałania nadmiarowym regulacjom oraz usuwać pojawiające się wątpliwości interpretacyjne.

Zmiany dotyczące działalności uczestników obrotu

W pierwszej kolejności należy wskazać kilka najistotniejszych zmian związanych z uczestnictwem w obrocie instrumentami finansowymi.

Jedną z proponowanych zmian, usuwających nadmiarowe obciążenia dla uczestników obrotu, jest propozycja uchylenia art. 83 ust. 1 pkt 1 Ustawy, co skutkować ma zniesieniem wymogu zatrudniania przez firmę inwestycyjną, na podstawie umowy o pracę, co najmniej jednego maklera papierów wartościowych do przyjmowania i przekazywania zleceń, wykonywania zleceń na rachunek dającego zlecenie, nabywania lub zbywania na własny rachunek instrumentów finansowych, oferowania instrumentów finansowych, prowadzenia ASO lub OTF, a także przechowywania lub rejestrowania instrumentów finansowych (tj. czynności wymienionych w art. 69 ust. 2 pkt 1-3, 6, 8 i 9 oraz ust. 4 pkt 1 Ustawy). Uchylenie tego obowiązku ma na celu usunięcie rozbieżności w zakresie wymogów dotyczących zatrudnienia w firmie inwestycyjnej z przepisami unijnymi.

Ponadto projektodawca proponuje uchylenie art. 76a, który przewiduje nieważność umowy o świadczenie niektórych usług maklerskich zawartej z klientem detalicznym bez dochowania formy określonej w art. 58 Rozporządzenia 2017/565. Wskazane rozporządzenie wymaga zawarcia takiej umowy „na papierze lub na innym trwałym nośniku”, natomiast nie przewiduje sankcji nieważności, która wynika z treści art. 76a Ustawy. Zmiana ma zatem na celu usunięcie nadmiarowo obciążającej regulacji, która nie przystaje do charakteru umów o usługi maklerskie i skutków majątkowych z nich wynikających. Nierzadko bowiem zawarcie takiej umowy powoduje wystąpienie skutków majątkowych, których cofnięcie w drodze zwrotu wzajemnych świadczeń jest nadmiernie utrudnione lub niemożliwe.

Propozycja zmian do Ustawy przewiduje również, analogicznie do regulacji obowiązujących na rynku bankowym, umożliwienie powierzenia czynności w ramach tzw. dalszego powierzenia, które w obecnym stanie prawnym nie jest dopuszczalne na gruncie art. 81f ust. 3 Ustawy. Poza usunięciem rozbieżności w outsourcingu bankowym i inwestycyjnym, zmiana ma się przyczynić do zwiększenia efektywności w zarządzaniu relacjami z dostawcami usług i wdrażaniu nowych rozwiązań.

W celu zapewnienia Komisji Nadzoru Finansowego efektywniejszego monitorowania rynku, proponuje się dodanie w art. 86 nowych ust. 3 i 4, które obligować mają firmy inwestycyjne oraz banki, o których mowa w art. 70 ust. 2 Ustawy, do okresowego przekazywania KNF danych i informacji dotyczących działalności związanej z wprowadzaniem do obrotu, dystrybuowaniem lub sprzedawaniem instrumentów finansowych oraz lokat strukturyzowanych. Zmiana argumentowana jest koniecznością zapewnienia odpowiedniego poziomu monitorowania rynku instrumentów finansowych oraz lokat strukturyzowanych przez uprawniony organ jakim jest KNF. Można oczekiwać, że odpowiedni tryb oraz zakres danych i informacji, do przekazywania których zobligowane będą podmioty, określony zostanie w akcie wykonawczym do Ustawy.

Osobną grupę proponowanych zmian do Ustawy stanowią przepisy dotyczące działalności banków wykonujących czynności maklerskie.

Projekt wprowadza m.in. przepisy umożliwiające bankom powierniczym wykonywanie czynności przyjmowania i przekazywania zleceń oraz wykonywania zleceń na rachunek dającego zlecenie w zakresie uczestnictwa w zawieraniu transakcji pożyczek papierów wartościowych bez odrębnego zezwolenia na prowadzenie działalności maklerskiej, w sytuacji wykonywania tych czynności dla swoich klientów niebędących klientami detalicznymi. Zasadniczym powodem proponowanych zmian jest stworzenie warunków dla rozwoju rynku pożyczek papierów wartościowych.

W projekcie Ustawy uwzględnia się również przepisy dostosowujące jej treść do założeń tzw. jednolitej licencji bankowej ujętej w nowelizacji ustawy Prawo bankowe. Zgodnie z tym założeniem podejmowanie przez banki (z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej) czynności maklerskich nie będzie wymagało uzyskiwania dodatkowego zezwolenia na prowadzenie działalności maklerskiej, a będzie możliwe na mocy jednolitego zezwolenia. Takie rozwiązanie ma wpłynąć na eliminację istotnych barier dla banków w ich udziale w rynku kapitałowym. W tym kontekście wprowadza się zmiany do art. 70 ust. 2 Ustawy określającego katalog czynności maklerskich, które bank będzie mógł wykonywać w ramach jednej licencji bankowej.

Wprowadzenie jednolitej licencji bankowej znalazło odzwierciedlenie w treści art. 111 ust. Ustawy, który zezwala bankom mającym siedzibę na terytorium RP prowadzenia działalności maklerskiej po uzyskaniu zezwolenia, o którym mowa w art. 34 ust. 1 i art. 36 ust. 1 albo art. 34 ust. 2 ustawy Prawo bankowe (tj. zezwolenia na utworzenie i rozpoczęcie działalności przez bank albo zezwolenia na zmianę statutu banku).

Projektodawca planuje również wprowadzić pewne modyfikacje w zakresie kwestii związanych z wygaśnięciem lub cofnięciem zezwolenia na prowadzenie działalności maklerskiej i wygaszaniem działalności takiej firmy inwestycyjnej, wynikających z art. 89 Ustawy. W obecnym stanie prawnym zezwolenie na prowadzenie działalności maklerskiej wygasa w przypadku jej nierozpoczęcia w ciągu 12 miesięcy od wydania prawomocnej decyzji udzielającej zezwolenia. W proponowanej nowelizacji skutek w postaci wygaśnięcia zezwolenia przekształci się w uprawnienie KNF do jego cofnięcia, co pozwoli na dokonanie przez Komisję indywidualnej oceny każdego z takich przypadków.

Nowelizacja dalszych przepisów art. 89 przede wszystkim wprowadza dookreślenie zasad postępowania podmiotów zmierzających do zakończenia prowadzonej działalności, jak również zasad przenoszenia instrumentów finansowych, środków pieniężnych i innych aktywów firmy inwestycyjnej, której cofnięto lub wygasło zezwolenie, do innej firmy inwestycyjnej.

Działalność agentów firm inwestycyjnych

Projekt ustawy wprowadza także pewne zmiany w działalności agentów firm inwestycyjnych. W art. 79 Ustawy proponuje się dodanie ust. 4a, którego wejście w życie oznaczać będzie konieczność zapewnienia posiadania – zarówno przez agentów będących osobami fizycznymi, ale również pracowników lub zleceniobiorców agentów będących osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej – odpowiedniego poziomu wiedzy i kompetencji w zakresie przekazywania klientom lub potencjalnym klientom informacji o usługach maklerskich oraz instrumentach finansowych będących ich przedmiotem lub wykonywania czynności związanych z usługą doradztwa inwestycyjnego, o ile osoba taka nie posiada tytułu doradcy inwestycyjnego lub maklera papierów wartościowych.

Jednocześnie w ramach Projektu proponuje się doprecyzowanie, że w przypadku agentów – osób prawnych nieposiadających doświadczenia w obrocie instrumentami finansowymi, niezbędne będzie wykazanie takiego doświadczenia u osób kierujących działalnością takiego agenta, ale jedynie tych osób, które mają być odpowiedzialne za nadzór nad wykonywaniem czynności agencyjnych. Zmiana może okazać się istotna dla agentów firm inwestycyjnych, którzy wykonują także inną działalność niż działalność agenta firmy inwestycyjnej.

Ustawodawca, mając na uwadze występujące w praktyce przypadki zmiany przez agenta firmy inwestycyjnej podmiotu, na rzecz którego zamierza wykonywać czynności agencyjne, proponuje w określonych sytuacjach usprawnienie procedury dokonania takiej zmiany. Propozycja nowelizacji oznacza, że w przypadku rozwiązania przez agenta umowy z firmą inwestycyjną, fakt ten nie będzie skutkował obligatoryjnym wykreśleniem agenta z rejestru agentów firm inwestycyjnych, o ile w ciągu 7 dni od rozwiązania umowy, inna firma inwestycyjna podpisze z takim agentem umowę agencyjną i przekaże Komisji informację o jej zawarciu, wraz z dokumentami wymaganymi przy postępowaniu licencyjnym agenta.

Inną, istotną z punktu widzenia agentów firm inwestycyjnych zmianą, jest propozycja zmian stawek kosztów ponoszonych przez te podmioty w ramach opłaty za nadzór. Ustawodawca uznał, że wysokość stawek określających koszty związane z nadzorem powinna być określona z uwzględnieniem proporcji odnoszącej się do formy osobowej prowadzonej przez agentów działalności. Proponuje się zatem, dla agentów będących osobami fizycznymi, obniżenie opłaty rocznej do kwoty stanowiącej równowartość w złotych 100 euro, przy zachowaniu opłaty w wysokości równowartości w złotych 500 euro dla agentów będących osobami prawnymi lub jednostkami nieposiadającymi osobowości prawnej (z wyłączeniem banku oraz domu maklerskiego). Zmiana w wysokości stawek argumentowana jest faktem większego zaangażowania w czynności nadzorcze wobec agentów innych niż osoby fizyczne.

Dążąc do zapewnienia większej efektywności sprawowanego nadzoru nad rynkiem, w ramach Projektu postuluje się również wyposażenie KNF w możliwość pozyskiwania informacji i dokumentów bezpośrednio od agenta firmy inwestycyjnej (na koszt tego agenta), bez pośrednictwa firmy inwestycyjnej, jak odbywa się to w aktualnym stanie prawnym.

Zmiany w przepisach prawno-administracyjnych i sankcyjnych

W wykonaniu postulatu usprawnienia procesu decyzyjnego Projekt zakłada rezygnację z przeprowadzania rozpraw przed wydaniem decyzji administracyjnych przez KNF w sprawach dotyczących różnych uczestników rynku kapitałowego. Z uwagi na sankcyjny charakter postępowań prowadzonych przed Komisją, których dotyczy zniesienie obowiązku przeprowadzania rozpraw, w ocenie projektodawcy nie zachodzą przesłanki przeprowadzania rozpraw wynikające z dyspozycji art. 89 Kodeksu postępowania administracyjnego. Co więcej, rezygnacja z obowiązku przeprowadzania rozpraw skutkować ma usprawnieniem podejmowania decyzji o charakterze sankcyjnym, w związku z obserwowanym natężeniem negatywnych zjawisk na rynku kapitałowym.

W Projekcie proponuje się również pewne zmiany w przepisach sankcyjnych Ustawy, z których warto wskazać na następujące propozycje:

- dodanie nowego art. 167aa, który wprowadza nową, dodatkową względem przewidzianej w art. 79 ust. 5 ustawy, zasadę odpowiedzialności administracyjnej agentów firmy inwestycyjnej za niezgodne z przepisami wykonywanie czynności agencyjnych. Katalog środków, jakie będzie mógł wykorzystać KNF obejmuje nałożenie na agenta kary pieniężnej (do 500 tys. zł dla agenta będącego osobą fizyczną oraz do 1 mln złotych w przypadku agenta niebędącego osobą fizyczną), nakazanie zaprzestania działań skutkujących naruszeniem, zakaz wykonywania funkcji agenta przez okres nie dłuższy niż 12 miesięcy lub skreślenie z rejestru agentów firmy inwestycyjnej. Sankcja w postaci skreślenia agenta z rejestru agentów firm inwestycyjnych skutkować ma zakazem ponownego wpisu do rejestru przed upływem 10 lat od dnia skreślenia lub przez zatarciem przestępstwa, o ile skreślenie z rejestru nastąpiło w związku z popełnieniem przez agenta przestępstwa. W powyższym przepisie dokonuje się także zrównania kryteriów sankcjonowania działań agentów z kryteriami dotyczącymi sankcji nakładanych na firmy inwestycyjnej, z uwagi na analogiczny zakres działalności prowadzonej przez agenta i firmę inwestycyjną.

- umożliwienie nałożenia sankcji na osoby odpowiedzialne za naruszenie przepisów przez agenta firmy inwestycyjnej, na zasadzie analogii do przepisów obowiązujących firmy inwestycyjne, poprzez dodanie odpowiednich postanowień do art. 169a Ustawy. Ponadto nowelizacja umożliwić ma nałożenie kar wskazanych w tym przepisie na byłych członków organów firm inwestycyjnych lub agentów firm inwestycyjnych, pełniących funkcję w okresie objętym naruszeniem. 

- dyspozycja art. 184 ust. 1 Ustawy, który dopuszcza nałożenie kary w postaci aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny, obejmie także uniemożliwianie lub utrudnianie realizacji obowiązku nałożonego na osoby upoważnione do reprezentowania agenta firmy inwestycyjnej, o którym mowa w komentowanym wyżej art. 79 ust. 11.

Zmiany te mają na celu zwiększenie efektywności i formalnej możliwości egzekwowania przez KNF uprawnień nadzorczych w zakresie egzekwowania zasad uczciwego obrotu.

Pozostałe zmiany przepisów Ustawy

Na koniec przeglądu zmian Ustawy, warto również zwrócić uwagę na propozycje obejmujące:

- dookreślenie zakresu odpowiedzialności wynikającej z obowiązków nałożonych na podmiot pełniący funkcję agenta emisji, o których mowa w art. 7a ust. 4 pkt 1 i 2 Ustawy.

- dodanie nowego art. 7c, którego celem jest rozszerzenie bazy danych prowadzonej przez KDPW w formie Rejestru Zobowiązań Emitentów. W Rejestrze mają być ujawniane zatem informacje dotyczące wyemitowanych papierów wartościowych, informacje dotyczące papierów wartościowych, których emitenci zamierzają ubiegać się o dopuszczenie ich do obrotu na rynku regulowanym lub wprowadzenie do Alternatywnego Systemu Obrotu, jak też informacje dotyczące papierów wartościowych emitowanych przez emitentów papierów wartościowych już dopuszczonych do obrotu. Zakres obowiązków informacyjnych emitentów określony zostanie w akcie wykonawczym. Nieprawidłowe wykonywanie obowiązków wskazanych w tym przepisie skutkować ma nałożeniem przez KNF sankcji, o której mowa w art. 178d Ustawy.

- umożliwienie notowania na rynku regulowanym oraz rejestrowania w KDPW jednostek uczestnictwa funduszy portfelowych poprzez wskazanie, że do zadań KDPW należy również obsługa realizacji zobowiązań emitentów wobec uprawnionych także z innych instrumentów finansowych zarejestrowanych w depozycie papierów wartościowych. Zmiana jest powiązana z nowelizacją Ustawy o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi, dotyczącą zagadnienia funduszy portfelowych.

Zmiany Ustawy, zgodnie z aktualnym brzmieniem Projektu, mają wejść w życie w terminie 30 dni od dnia ogłoszenia.

Z całością propozycji zmian przewidzianych w ramach Projektu można zapoznać się pod tym linkiem.

Autor: adw. Paweł Wityński

Kancelaria prawna KRWLEGAL zapewnia profesjonalne i fachowe doradztwo w wielu dziedzinach prawa, w tym świadczy usługi doradztwa przy ofertach publicznych, obsłudze crowdfundingu, transakcji M&A, jak również doradztwa regulacyjnego dla sektora finansowego, świadcząc usługi m. in. w zakresie działalności firm inwestycyjnych, funduszy inwestycyjnych, podmiotów zarządzających aktywami, banków (depozytariuszy), a także w zakresie obsługi sporów sądowych dla podmiotów rynku kapitałowego.

Jeśli uważasz, że może mieć to wpływ na Twój biznes, zapraszamy do kontaktu: biuro@krwlegal.pl lub +48 22 29 50 940.