Planowane zmiany postępowania egzekucyjnego w związku z nowelizacją przepisów KPC

W dniu 27 września 2022 r. na stronie internetowej Sejmu opublikowano rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw („Projekt”), w którym przewidziano szereg zmian do przepisów k.p.c., mających na celu uproszczenie obowiązujących procedur, co - jak zapewnia projektodawca w uzasadnieniu do ustawy zmieniającej - przełożyć ma się na zmniejszenie obciążenia sądów pracą i skrócenie czasu trwania postępowań.

Wśród proponowanych zmian przepisów procedury cywilnej znalazły się również rozwiązania obejmujące swoim zakresem postępowanie egzekucyjne.

Należy wskazać, że zaproponowane przez ustawodawcę zmiany prawne mające na celu usprawnienie toku egzekucji, z jednej strony zwiększają poziom ochrony prawnej oraz gwarancji przyznanych wierzycielom, z drugiej - wprowadzają także pewne ograniczenia dot. możliwości prowadzenia egzekucji przez ich następców prawnych.

Usprawnienie egzekucji roszczeń wobec dłużników posiadających braki w organach reprezentacji

Jedna z proponowanych zmian zakłada wprowadzenie do k.p.c. przepisu art. 818¹ w myśl, którego braki w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej dłużnikiem nie będą stanowić już podstawy do zawieszenia postępowania egzekucyjnego.

Przypominamy, że zgodnie z aktualnym brzmieniem przepisów, organ egzekucyjny zawiesza postępowanie z urzędu jeżeli okaże się, że wierzyciel lub dłużnik nie ma zdolności procesowej ani przedstawiciela ustawowego (na zasadzie analogii przepis stosowany jest również do osób prawnych, po stronie których zachodzą braki w zakresie ich reprezentacji).

Dodatkowo zgodnie z obowiązującym stanem prawnym, na wniosek wierzyciela, a w wypadku gdy egzekucja została wszczęta z urzędu bez takiego wniosku, sąd ustanawia dla dłużnika niemającego zdolności procesowej kuratora na czas ustanowienia przedstawiciela ustawowego (przy czym sama procedura ustanowienia kuratora jest czasochłonna i wymaga między innymi ustalenia wysokości zaliczki na poczet jego wynagrodzenia, do której wpłaty zobowiązany jest wierzyciel).

Proponowane w nowym art. 818¹ k.p.c. rozwiązania mają na celu przeciwdziałanie nieprawidłowościom ze strony dłużników, którzy – w momencie rozpoczęcia postępowania egzekucyjnego, względnie już w czasie trwania czynności egzekucyjnych – dokonują zmian w składzie ich organów, co prowadzi do zawieszenia postępowania z udziałem komornika sądowego, a w konsekwencji znacznego wydłużenia bądź też uniemożliwienia procesu egzekucji roszczeń.

Projekt zakłada, że braki w składzie organów dłużnika nie będą stanowić automatycznej podstawy do ustanowienia kuratora dla takiego podmiotu. W przypadku stwierdzenia, że dalsze działanie dłużnika nie jest możliwe na skutek braków w składzie jego organów, komornik ma informować o tej okoliczności właściwy sąd, przekazując mu jednocześnie akta sprawy. Sąd ustanowi w takim przypadku kuratora dla dłużnika wyłącznie, jeżeli jest to konieczne dla ochrony interesów dłużnika, a majątek dłużnika wystarcza na pokrycie kosztów z tym związanych. Oznacza to, że o ile zmiany wejdą w życie w proponowanym kształcie, koszty ustanowienia kuratora będą obciążać dłużnika, a zaliczkę na poczet wynagrodzenia kuratora będzie pokrywał sąd, a nie jak dotychczas – wierzyciel.

Ponadto, w sytuacji gdy doręczenie pisma kuratorowi, nastąpi przed upływem 2 tygodni od dnia uzyskania przez organ egzekucyjny informacji o uzupełnieniu braków w zakresie organów jednostki organizacyjnej będącej dłużnikiem, doręczenie to będzie skuteczne wobec dłużnika.

Przedstawione powyżej założenia zmian legislacyjnych należy ocenić pozytywnie. Nie ulega bowiem wątpliwości, że proponowane zmiany są wymierzone w nierzetelnych dłużników, którzy poprzez uporczywe doprowadzanie w toku egzekucji do braków w organach umożliwiających ich reprezentację, paraliżują postępowanie egzekucyjne i dotychczas skutecznie uniemożliwiają wierzycielom egzekucję roszczeń. Stąd wejście w życie zmian w proponowanym kształcie znacznie uprości wierzycielom dochodzenie roszczeń w postępowaniach egzekucyjnych.

Ograniczenie prawa do wstąpienia do postępowania egzekucyjnego oraz wszczęcia egzekucji przez następcę prawnego wierzyciela w tzw. trybie uproszczonym

Poza rozwiązaniami mającymi na celu wzmocnienie pozycji wierzycieli i tym samym ułatwienie dochodzenia roszczeń w postępowaniu egzekucyjnym, zaprezentowany przez ustawodawcę Projekt zmian k.p.c. zakłada równocześnie, wprowadzenie rozwiązania ograniczającego w określonych przypadkach, prawo do wstąpienia do postępowania egzekucyjnego oraz wszczęcia egzekucji przez następcę prawnego wierzyciela.

Proponowane zmiany dotyczą kwestii wstąpienia do postępowania egzekucyjnego na miejsce wierzyciela oraz przejścia uprawnienia wierzyciela na jego następcę prawnego po powstaniu tytułu wykonawczego w tzw. trybie uproszczonym na zasadach, o których mowa odpowiednio w art. 804¹ i 804² k.p.c. tj. bez konieczności występowania z odrębnym wnioskiem o nadanie przez Sąd klauzuli wykonalności na podmiot, który wstąpił w prawa wierzyciela w trybie art. 788 k.p.c.

Zgodnie z art. 804¹ k.p.c., w razie przejścia egzekwowanego uprawnienia na inną osobę po wszczęciu postępowania egzekucyjnego osoba ta może wstąpić do postępowania na miejsce wierzyciela za jego zgodą, o ile przejście będzie wykazane dokumentem urzędowym lub dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym. Dodatkowo w sytuacji gdy uprawnienie przeszło na inną osobę już po powstaniu tytułu wykonawczego, osoba ta może wszcząć egzekucję przeciwko dłużnikowi na podstawie tego tytułu, jeżeli wykaże przejście uprawnienia dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym (art. 804² k.p.c.).

Przepis art. 804² k.p.c. został dodany do Kodeksu postępowania cywilnego w ramach nowelizacji ustawy z 2019 r., ułatwiając wszczęcie i prowadzenie postępowania egzekucyjnego w razie przejścia egzekwowanego uprawnienia na inną osobę odpowiednio po wszczęciu postępowania egzekucyjnego oraz po wydaniu tytułu wykonawczego, bez konieczności uzyskania od Sądu nowego tytułu wykonawczego uwidaczniającego nowy podmiot będący wierzycielem, tj. bez konieczności stosowania art. 788 § 1 k.p.c. W takim przypadku organ egzekucyjny bada jedynie, czy na podstawie przedstawionego dokumentu (dokumentów) nastąpiło przejście uprawnienia, ale nie bada, czy rzeczywiście doszło do tego przejścia (badanie takie jest możliwe dopiero w postępowaniu wywołanym wniesieniem powództwa na podstawie art. 840 k.p.c.).

Zdaniem projektodawcy przypadki, w których możliwe jest uzyskanie tytułu wykonawczego przeciwko osobie innej niż wskazany w tytule egzekucyjnym dłużnik albo na rzecz osoby innej niż pierwotny wierzyciel, są wyjątkiem od reguły, a przepisy je określające powinny być wykładane ściśle, jak również z uwagi na wyjątkowy charakter prowadzenia egzekucji w oparciu o tytuł wykonawczy wydany na rzecz poprzedniego wierzyciela, ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie w Projekcie ograniczenia zasady określonej w art. 804¹ k.p.c. oraz 804² k.p.c. (ograniczając możliwość zastosowania tzw. uproszczonego trybu wstąpienia do postępowania egzekucyjnego).

W ocenie projektodawcy niepożądane jest bowiem, aby komornik jako organ egzekucyjny był zobowiązywany do zbyt daleko idących ustaleń w zakresie dotykającym kwestii materialnoprawnych (jak np. treść umów potwierdzających przejście uprawnienia), tym bardziej, że w warunkach obecnego obrotu prawnego, który cechuje się dużą dynamiką i międzynarodowym charakterem, zagadnienia związane z następstwem prawnym mogą wymagać złożonych ustaleń.

W tym celu ustawodawca zaproponował dodanie do przepisów procedury cywilnej, nowego art. 804³ k.p.c. ograniczającego prawo do wstąpienia do postępowania egzekucyjnego oraz wszczęcia egzekucji (w trybie uproszczonym tj. bez konieczności stosowania przepisu 788 k.p.c.) przez następcę prawnego wierzyciela, w sytuacji gdy z przedłożonych przez wierzyciela dokumentów wynika, że przeniesienie uprawnienia:

1)    ma charakter warunkowy, chyba że chodzi o warunek zawieszający, który spełnił się przed złożeniem wniosku o wszczęcie egzekucji, a wierzyciel przedłożył dokument potwierdzający spełnienie warunku, albo

2)    nastąpiło na rzecz podmiotu mającego miejsce zamieszkania lub siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej.

Jak wskazano w treści uzasadnienia, warunek zawieszający, o którym mowa w pkt 1) powyżej, przybiera najczęściej postać zobowiązania do zapłaty ceny za nabyte wierzytelności. Wykazanie, że został on spełniony, jest stosunkowo łatwe i może odbyć się przez przedłożenie potwierdzenia przelewu (w tym zakresie nie jest wymagana forma dokumentu urzędowego lub prywatnego z podpisem urzędowo poświadczonym).

Jednocześnie, w ocenie ustawodawcy brak jest jakichkolwiek podstaw, aby dopuścić wszczęcie egzekucji na uproszczonych zasadach, gdy przeniesienie wierzytelności nastąpiło pod warunkiem rozwiązującym i w toku egzekucji nagle może zostać uznane za niebyłe. Z podobnych względów wykluczono uproszczone wszczęcie egzekucji bez odrębnego tytułu wykonawczego na rzecz nabywcy, jeżeli wierzytelność przeniesiono na rzecz podmiotu mającego siedzibę za granicą (co wiąże się z dodatkowymi ustaleniami i może wymagać znajomości prawa obcego).

Należy podkreślić, że wprowadzenie przedmiotowego ograniczenia w pewnych sytuacjach wydłuży dochodzenie roszczeń w postępowaniu egzekucyjnym. Jak wskazano w treści uzasadnienia, w sytuacji gdy, nabycie wierzytelności było poprzedzone całym ciągiem cesji, wystarczające przy takim brzmieniu przepisu jest, aby podmiotem zagranicznym był choćby jeden cedent. Oznacza to, że w sytuacji gdy dany podmiot nabył w ramach cesji daną wierzytelność, a w ciągu transakcji wystąpił choć jeden podmiot zagraniczny, następca prawny wierzyciela będzie musiał wystąpić każdorazowo z wnioskiem o nadanie przez Sąd klauzuli wykonalności na podmiot, który wstąpił w prawa wierzyciela w trybie art. 788 k.p.c. Oznacza to de facto, że – o ile proponowane zmiany wejdą w życie w projektowanym kształcie – końcowi nabywcy wierzytelności, przed podjęciem decyzji o wstąpieniu do/ wszczęciu postępowania egzekucyjnego dotyczącego egzekwowania nabytej wierzytelności, będą musieli dokonać analizy ciągu cesji i w przypadku zidentyfikowania w nim podmiotu zagranicznego – zmuszeni będą zrezygnować z uproszczonego trybu przystąpienia do egzekucji.

Zgodnie z treścią Projektu, zmiany prawne w omawianym zakresie mają wejść w życie po upływie 3 miesięcy od dnia jej ogłoszenia, a do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy zastosowanie znajdą przepisy w brzmieniu nadanym tą ustawą.

Z treścią Projektu można zapoznać się pod linkiem.

Autorzy: r.pr. Nikola Jadwiszczak-Niedbałka oraz apl. adw. Jakub Murawski

Kancelaria prawna KRWLEGAL zapewnia profesjonalne i fachowe doradztwo w wielu dziedzinach prawa, w tym świadczy usługi doradztwa przy ofertach publicznych, obsłudze crowdfundingu, transakcji M&A, jak również doradztwa regulacyjnego dla sektora finansowego, świadcząc usługi m. in. w zakresie działalności firm inwestycyjnych, funduszy inwestycyjnych, podmiotów zarządzających aktywami, banków (depozytariuszy), a także w zakresie obsługi sporów sądowych dla podmiotów rynku kapitałowego.

Jeśli uważasz, że może mieć to wpływ na Twój biznes, zapraszamy do kontaktu: biuro@krwlegal.pl lub +48 22 29 50 940.