Sprawozdanie Komisji Europejskiej w sprawie oceny ryzyka związanego z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu

W dniu 27 października 2022 r. Komisja Europejska opublikowała sprawozdanie dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie oceny ryzyka związanego z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu, które ma wpływ na rynek wewnętrzny i dotyczy działalności transgranicznej („Sprawozdanie”).

Opublikowane Sprawozdanie wraz z jej załącznikiem, stanowiącym szczegółowy dokument roboczy służb Komisji, wskazuje na aktualne zagrożenia prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, występujące we wszystkich istotnych obszarach oraz proponuje kompleksowe działania (zalecenia Komisji) w celu wyeliminowania zidentyfikowanych ryzyk.

Zgodnie z art. 6 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, zmieniająca rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 648/2012 i uchylająca dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/60/WE oraz dyrektywę Komisji 2006/70/WE („Dyrektywa 2015/849”), Komisja przeprowadza ocenę ryzyka związanego z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu, które to ryzyko ma wpływ na rynek wewnętrzny i jest związane z działalnością transgraniczną tzw. „ponadnarodowa ocena ryzyka” i w tym celu sporządza sprawozdanie określające, analizujące i oceniające to ryzyko na szczeblu Unii. Obowiązkiem Komisji jest aktualizacja sprawozdania co dwa lata lub w stosownych przypadkach częściej.

Komisja opublikowała pierwszą ponadnarodową ocenę ryzyka w 2017 r., a drugą – w 2019 r. Ponadnarodowa ocena ryzyka przeprowadzona przez Komisję w 2022 r. (nieznacznie opóźniona na skutek pandemii Covid-19) składa się z dwóch dokumentów: Sprawozdania i szczegółowego dokumentu roboczego służb Komisji.

W opublikowanym dokumencie, Komisja przeanalizowała ponownie wszystkie sektory uwzględnione w poprzedniej ocenie ryzyka. Jak wskazano, analiza obejmowała 43 produkty i usługi podzielone na osiem kategorii, które to produkty i usługi wskazane zostały w Dyrektywie 2015/849 oraz kilka innych produktów i usług postrzeganych jako stwarzające ryzyko i tym samym istotne w kontekście przedmiotowej oceny ryzyka.

W sytuacji gdy okoliczności w danym sektorze nie zmieniły się, Komisja dokonała wyłącznie aktualizacji oraz udoskonaliła zawarte w niej informacje. Jednocześnie w przypadku sektorów lub produktów w odniesieniu do których wykryto znaczące zmiany, przeprowadzana ocena skutkowała również ponownym obliczeniem poziomów związanego z nimi ryzyka. Jako przykład Komisja wskazała obszar dot. kryptoaktywów oraz gier hazardowych online, jako dwa sektory, z którymi obecnie wiąże się wyższe ryzyko.

W przedstawionym Sprawozdaniu, podobnie jak w przypadku poprzednich raportów, przeanalizowano rodzaje ryzyka związanego z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu oraz zaproponowano kompleksowe działania służące przeciwdziałaniu takiemu ryzyku. Oceniono w nim również stopień realizacji zaleceń zaproponowanych przez Komisję w sprawozdaniu z 2019 r. odnośnie do środków ograniczających ryzyko, a także przeanalizowano pozostałe ryzyko.

Wpływ pandemii Covid-19 oraz wojny wywołanej rosyjską agresją na Ukrainę

W Sprawozdaniu Komisja zwróciła uwagę na fakt, iż na skutek kryzysu związanego z pandemią Covid-19 oraz związanych z nią bezprecedensowych wyzwań i zakłóceń gospodarki wzrosło ryzyko prania pieniędzy w wielu sektorach gospodarki i w ramach wielu rodzajów działalności gospodarczej.  Jako tego typu rodzaje ryzyka Komisja wskazała m.in. na sprzeniewierzanie środków finansowych przyznanych w celu ochrony gospodarek krajowych przed wpływem pandemii lub innych funduszy publicznych przyznanych w kontekście pandemii oraz inne oszustwa związane z takimi środkami finansowymi i funduszami publicznymi.

Komisja zidentyfikowała również ryzyko związane z wojną wywołaną rosyjską agresją na Ukrainę. Celem zapewnienia skutecznego wdrożenie środków w zakresie zamrażania aktywów osób i podmiotów powiązanych z rosyjską agresją, Komisja ustanowiła grupę zadaniową „Freeze and Seize”, której zadaniem jest koordynowanie działań podejmowanych przez organy unijne i krajowe oraz eliminowanie wszelkich wyzwań utrudniających realizację unijnych sankcji wobec Rosji czy Białorusi. W ocenie Komisji właściwe wdrożenie unijnych środków ograniczających polegających na zamrażaniu aktywów wymaga również skutecznego egzekwowania przepisów dotyczących beneficjentów rzeczywistych (tj. przejrzystości rejestrów przedsiębiorstw i domeny przedsiębiorstw); dalszego rozwoju łączenia poszczególnych rejestrów (rejestrów beneficjentów rzeczywistych, rejestrów przedsiębiorstw, rejestrów gruntów); sprawniejszej między agencyjnej współpracy i wymiany informacji oraz odpowiedniego wykrywania aktywów ukrywanych przed organami podatkowymi i nadzoru nad takimi aktywami.

W kontekście powyższego w trzeciej edycji ponadnarodowej oceny ryzyka Komisja poddała przeglądowi  produkty i usługi zarówno w świetle zmienionych unijnych ram prawnych w zakresie AML/CFT jak również w stosownych przypadkach Komisja uwzględniła skutki pandemii Covid-19 oraz stosowanych wobec Rosji i Białorusi sankcji.

Główne rodzaje ryzyka w sektorach objętych ponadnarodową oceną ryzyka

Jak wynika z opublikowanego Sprawozdania, Komisja zidentyfikowała m.in. następujące rodzaje ryzyk w wskazanych poniżej obszarach / usługach:

• Środki pieniężne i aktywa podobne do środków pieniężnych – ryzyko związane z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu ze względu na anonimowość związaną z operacjami na środkach pieniężnych i aktywach podobnych do środków pieniężnych oraz stosunkową łatwość ich przemieszczania (potencjalnym sposobem na ograniczenie ryzyka związanego z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu jest wprowadzenie pułapu dla płatności gotówkowych opiewających na duże kwoty / limit dla dużych płatności gotówkowych);
• Sektor finansowy - ryzyko związane z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu z uwagi na brak wyraźnych i spójnych przepisów, niespójnego nadzoru w zakresie AML/CFT na rynku wewnętrznym oraz niewystarczającej koordynacji i wymiany informacji między jednostkami analityki finansowej. W przypadku funduszy inwestycyjnych (ze względu na swoje cechy i charakter) Komisja zidentyfikowała ryzyko narażenia na pranie dochodów uzyskanych w wyniku oszustw, przestępstw podatkowych i łapownictwa. Ryzyko to jest jeszcze większe ze względu na ekspozycję sektora wobec klientów wysokiego ryzyka, a także ze względu na dużą ilość, złożoność i transgraniczny charakter transakcji. W ocenie Komisji, w branży, w której zarządza się znaczną wartością, nadal odnotowuje się niedostateczną przejrzystość w zakresie tożsamości beneficjentów rzeczywistych;
• Sektor niefinansowy i produkty niefinansowe – ryzyko narażenia związanego z ukrywaniem tożsamości beneficjentów rzeczywistych (trusty, osoby wykonujące prawa na rzecz innej osoby i przedsiębiorstwa) oraz ryzyko infiltracji przedsiębiorstw świadczących usługi przez zorganizowane grupy przestępcze lub posiadania udziałów takich przedsiębiorstw przez zorganizowane grupy przestępcze do celów prania nielegalnych dochodów.

Środki ograniczające ryzyko

Wśród środków ograniczających ryzyko Komisja wskazała na narzędzia obowiązujące na mocy piątej dyrektywy w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy w tym: (i) poprawę przejrzystości za pomocą publicznych rejestrów własności rzeczywistej dla przedsiębiorstw, a także publicznie dostępnych rejestrów dla trustów i innych  porozumień prawnych (ii) ograniczenie anonimowości, jaką oferują waluty wirtualne, dostawcy kont walut wirtualnych i karty przedpłacone czy też (iii) poszerzenie kryteriów dotyczących oceny państw wysokiego ryzyka oraz poprawę zabezpieczeń transakcji finansowych z takimi państwami. Komisja wskazała również na wymóg, aby państwa członkowskie ustanowiły centralne rejestry lub centralne systemy wyszukiwania rachunków bankowych.

Jednocześnie Komisja powołała się w treści Sprawozdania na będące w przygotowaniu nowe środki ograniczające w tym przedstawiony przez nią w dniu 20 lipca 2021 r. pakiet legislacyjny,  składający się z czterech wniosków ustawodawczych mających na celu wzmocnienie unijnych przepisów dotyczących AML/CFT w tym m.in. rozporządzenie ustanawiające nowy unijny Urząd ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy i Finansowaniu Terroryzmu, nowe rozporządzenie w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu czy też szóstą dyrektywę w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu zastępująca obowiązującą Dyrektywę 2015/849/UE.

Zalecenia i działania następcze

W ramach dokonanej oceny ryzyka uwzględniającej zaktualizowane ramy prawne i wnioski przedstawione w pakiecie legislacyjnym, Komisja uznała, że na szczeblu UE i państw członkowskich należy wprowadzić szereg innych środków ograniczających ryzyko.

W tym celu, Komisja przedstawiła zalecenia zarówno na poziomie UE (kierowane do Europejskich Urzędów Nadzoru) oraz dla państw członkowskich (kierowane do organów krajowych lub krajowych organów sprawujących nadzór), w których poleciła podjęcie określonych działań mających na celu wyeliminowanie  zidentyfikowanych  w zaktualizowanej ponadnarodowej ocenie ryzyka, zagrożeń prania pieniędzy i finansowania terroryzmu.

Wśród kierowanych zaleceń Komisja zwróciła uwagę m.in. na zakres krajowych ocen ryzyka, przejrzystość informacji na temat własności rzeczywistej, odpowiednie zasoby organów sprawujących nadzór, a także konieczność zwiększenia kontroli miejscowych.

Oprócz ogólnych zaleceń, Komisja wskazała również na konieczność podjęcia działań w odniesieniu do poszczególnych usług lub sektorów, w których Komisja zaobserwowała określone ryzyka w tym m.in.: (i) uwzględnienie w krajowych ocenach ryzyka, zagrożeń stwarzanych przez płatności gotówkowe o dużej wartości, (ii) opracowanie i udoskonalenie rejestrów beneficjentów rzeczywistych (iii) usprawnienie systemów monitorowania i wykrywania zagrożeń do produktów najbardziej narażonych na ryzyko finansowania terroryzmu czy też (iv) zapewnienie właściwych szkoleń i wytycznych dotyczących czynników ryzyka.

Kolejna ocena ryzyka

Jak wskazano w treści Sprawozdania, Komisja w dalszym ciągu będzie monitować wdrażanie zaleceń przedstawionych w treści zaktualizowanej ponadnarodowej ocenie ryzyka i jednocześnie do 2024 r. przedstawi kolejne sprawozdanie, w świetle zmian, które mogą zostać wprowadzone do obecnych ram regulacyjnych UE (przy czym przedmiotem przeglądu będzie również ocena tego, jak środki unijne i krajowe wpływają na poziomy ryzyka).

Ocena ryzyka przez instytucje obowiązane na gruncie ustawy AML

Przypominamy, że zgodnie z art. 27 ust. 3 Ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U. z 2022 r. poz. 593), instytucje obowiązane mają obowiązek zaktualizować własne oceny instytucjonalne w przypadku m.in. opublikowania nowej ponadnarodowej oceny ryzyka.

Tym samym, opublikowane Sprawozdanie Komisji Europejskiej jest sygnałem dla instytucji obowiązanych do przeprowadzenia audytu oraz aktualizacji oceny ryzyka.

Dostęp do treści Sprawozdania

Z pełną treścią Sprawozdania można zapoznać się tutaj. Natomiast załącznik do Sprawozdania stanowiący szczegółowy dokument roboczy służb Komisji, dostępny jest pod linkiem.

Autor: aplikant adwokacki Jakub Murawski.

Kancelaria prawna KRWLEGAL zapewnia profesjonalne i fachowe doradztwo w wielu dziedzinach prawa, w tym świadczy usługi doradztwa przy ofertach publicznych, obsłudze crowdfundingu, transakcji M&A, jak również doradztwa regulacyjnego dla sektora finansowego, świadcząc usługi m. in. w zakresie działalności firm inwestycyjnych, funduszy inwestycyjnych, podmiotów zarządzających aktywami, banków (depozytariuszy), a także w zakresie obsługi sporów sądowych dla podmiotów rynku kapitałowego.

Jeśli uważasz, że może mieć to wpływ na Twój biznes, zapraszamy do kontaktu: biuro@krwlegal.pl lub +48 22 29 50 940.