WYBRANE ASPEKTY ZARZĄDZANIA PRODUKTOWEGO OCZAMI UKNF

Opracowanie nadzorcy obejmuje odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania, kierowane do UKNF w obszarze product governance, w tym w szczególności dotyczące zdarzeń wpływających na konieczność dokonania weryfikacji grupy docelowej danego instrumentu, częstotliwości dokonywania przeglądu grup docelowych, udostępniania klientom informacji o danych instrumentach finansowych w przypadku braku posiadania informacji o grupie docelowej klienta, przesyłania do klientów materiałów marketingowych zachęcających do zapoznania się z produktami inwestycyjnymi czy sposobu określenia grupy docelowej dla klientów w oparciu przykładowo o parametr celów inwestycyjnych.

Ramy prawne

Podstawy prawne stosowania przez firmy inwestycyjne rozwiązań z obszaru zarządzania produktowego mają źródło w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi („Ustawa o Obrocie”). I tak, zgodnie z art. 83b ust. 8 i 9 Ustawy o Obrocie, firma inwestycyjna, która emituje lub wystawia instrument finansowy, lub udziela innym podmiotom, w ramach działalności maklerskiej porad w zakresie emitowania lub wystawiania instrumentu finansowego oraz firma inwestycyjna, która w ramach prowadzonej działalności maklerskiej rekomenduje lub oferuje instrument finansowy albo w inny sposób umożliwia nabycie lub objęcie instrumentu finansowego przez grupę docelową, opracowuje, wdraża, stosuje oraz poddaje przeglądowi rozwiązania związane z procesem odpowiednio emitowania lub wystawiania instrumentu finansowego oraz wykonywania czynności oferowania, zapewniające, że instrument finansowy oraz strategia dystrybucji będą odpowiednie dla grupy docelowej.

Przepisy regulujące sposób ustalania grupy docelowej oraz negatywnej grupy docelowej, w tym obowiązki firm inwestycyjnych związanych z zarządzaniem produktowym zostały uszczegółowione na gruncie rozporządzenia wykonawczego do Ustawy o Obrocie, tj. w Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie trybu i warunków postępowania firm inwestycyjnych, banków, o których mowa w art. 70 ust. 2 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, oraz banków powierniczych („Rozporządzenie”), w ramach transpozycji regulacji wynikających z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/65/UE z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych oraz zmieniającą dyrektywę 2002/92/WE i dyrektywę 2011/61/UE („MiFID II”) oraz w bezpośrednio stosowanym Rozporządzeniu Delegowanym Komisji (UE) 2017/565 z dnia 25 kwietnia 2016 r. uzupełniającym dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/65/UE w odniesieniu do wymogów organizacyjnych i warunków prowadzenia działalności przez firmy inwestycyjne oraz pojęć zdefiniowanych na potrzeby tej dyrektywy.

Oczekiwania nadzorcy w obszarze zarządzania produktowego

Odpowiedzi nadzorcy na najczęściej zadawane pytania z obszaru product governance można podzielić na 3 (trzy) podobszary, co do których firmy inwestycyjne zgłosiły swoje wątpliwości, tj. zasady określania grupy docelowej, sposób i częstotliwości weryfikacji i przeglądu grupy docelowej, sposób oraz zakres udostępnianych klientom informacji o instrumentach finansowych.

Wybrane zasady określania grupy docelowej

W odniesieniu do zasad określania grupy docelowej, Urząd przypomina, że podejmując decyzję o dystrybucji instrumentu finansowego, firma inwestycyjna określa grupę docelową i strategię dystrybucji. Kluczowe jednak, aby grupa docelowa została określana nie tylko dla instrumentu finansowego, ale także dla usługi. Jak wskazuje UKNF, nieodzownym elementem strategii dystrybucji jest usługa maklerska, w ramach której ten instrument będzie dostępny (pyt. nr 4). Choć UKNF nie przywołuje podstaw prawnych dla prezentowanego przez siebie stanowiska, to jednak wskazać należy, że obowiązek określania grupy docelowej również dla świadczonej usługi maklerskiej, a nie tylko dla rodzaju dystrybuowanego instrumentu finansowego wynika w szczególności z § 39 ust. 1 i 44 ust. 2, 6 i 7 Rozporządzenia. Firmy inwestycyjne rekomendujące, oferujące albo w inny sposób umożliwiające nabycie lub objęcie instrumentu finansowego są zobowiązane do (i) wdrożenia odpowiednich rozwiązań w celu zapewnienia zgodności instrumentów finansowych oraz usług, jakie zamierzają świadczyć, z potrzebami, cechami i celami określonej grupy docelowej, a także zgodności zamierzonej strategii dystrybucji z określoną grupą docelową oraz (ii) dokonywania okresowych przeglądów tych rozwiązań. W sytuacji zaś wykrycia błędnego określenia grupy docelowej w odniesieniu do danego instrumentu finansowego lub danej usługi lub stwierdzenia, że instrument finansowy lub usługa nie są zgodne z potrzebami, cechami i celami określonej grupy docelowej, firma inwestycyjna ponownie określa grupę docelową lub aktualizuje dotychczas przyjęte rozwiązania.

W dalszej kolejności UKNF wskazuje, że przy określaniu grupy docelowej instrumentów finansowych nie jest możliwa praktyka przydziału klientów do danej grupy wg kategorii klienci bankowości prywatnej albo klienci posiadający zobowiązania z tytułu kredytu w walucie „X”. Zdaniem nadzorcy taka praktyka nie jest prawidłowa, bowiem nie łączy cech produktu z cechami klienta na podstawie kryteriów określonych w Rozporządzeniu, dlatego też nie jest możliwe ustalanie rynku docelowego w oparciu wyłącznie o parametry „rodzaj klienta” i „cele inwestycyjne” bez uwzględnienia wszystkich czynników wskazanych w § 37 ust. 5 Rozporządzenia (pyt. nr 9).

Sposób i częstotliwość weryfikacji i przeglądu grupy docelowej

Zgodnie z § 44 ust. 5 Rozporządzenia: „firma inwestycyjna powinna uwzględnić wszystkie zdarzenia, które mogłyby w znaczący sposób wpłynąć na potencjalne ryzyko dla określonej grupy docelowej”. Jak wskazuje UKNF, takimi zdarzeniami są istotne zmiany w sytuacji rynkowej, zmienność wartości aktywów netto funduszy (NAV), informacje dotyczące emitenta/wystawcy instrumentu mające wpływ na wzrost ryzyka reputacyjnego, istotny wzrost liczby skarg składanych przez klientów, zmienność instrumentu finansowego (pyt. nr 2). Ponadto do takich zdarzeń zaliczyć również można zmianę poziomu SRRI (ang. Synthetic Risk and Reward Indicator), która wskazuje, że pojawiły się okoliczności, które wpływają na potencjalne ryzyko dla określonej grupy docelowej i może uzasadniać dokonanie weryfikacji grupy docelowej takiego instrumentu (pyt. nr 1).

Jak podkreśla nadzorca, potrzeba ponownej oceny jest uznaniowa i firma inwestycyjna może uznać np. że powstaje ona w związku ze zmianami w zespole zarządzającym funduszami. W zakresie częstotliwości dokonywania okresowych przeglądów, UKNF podkreśla, że przepisy nie precyzują tej kwestii, a ustalanie minimalnej ich częstotliwości powinno opierać się na ocenie ryzyka i kierować takimi elementami, jak poziom skomplikowania instrumentu, wielkość i rynek docelowy inwestora. Jak dodaje, elementy te powinny być monitorowane w oparciu o ustalone przez firmę inwestycyjną parametry, których zmiana/odchylenie będą powodowały konieczność przeglądu. Decyzję w tym zakresie powinien podjąć Zarząd firmy jako zobowiązany do sprawowania kontroli nad prawidłowym wykonywaniem tych obowiązków (pyt. nr 3).

Sposób oraz zakres udostępnianych klientom informacji o instrumentach finansowych

W kontekście udostępnianych klientom informacji o instrumentach finansowych, UKNF stoi na stanowisku, że:

1)            Nie jest prawidłową praktyką przekazywanie klientom, bez uprzedniego określenia instrumentów z grupy docelowej dla takich klientów, ogólnej oferty usług i produktów inwestycyjnych zawierających informację o konkretnych instrumentach finansowych. Brak określenia grupy docelowej dla klienta uniemożliwia przekazywania jakichkolwiek informacji o konkretnych instrumentach finansowych (pyt. nr 5). Nie jest więc przykładowo możliwe przekazanie klientowi informacji o nazwie dostępnych funduszy oferowanych w ramach sprzedaży krzyżowej lokaty bankowej z funduszem inwestycyjnym, kosztach czy polityce inwestycyjnej konkretnego funduszu (pyt. nr 13), jak również przekazywanie listy dostępnych instrumentów finansowych wskazanych z nazwy (pyt. nr 15) czy zyski/ dane historyczne/ symulacje konkretnego funduszu (pyt. nr 19). Dodatkowo nie jest również wskazaną praktyką: (i) udostępnianie klientom materiałów marketingowych, zachęcających klientów do zapoznania się z ofertą produktów inwestycyjnych (pyt. nr 7), (ii) udostępnianie klientowi, z inicjatywy firmy inwestycyjnej, linku źródłowego do pełnego opisu instrumentów możliwych do nabycia przez klienta i dodatkowych informacji na temat produktów i trybu ich nabycia (pyt. nr 10) lub (iii) przekazanie materiałów ogólnych dotyczących rodzajów instrumentów finansowych, w którym będzie możliwość przejścia (za pomocą linku) do procesu zakupowego lub pełnej oferty produktów (pyt. nr 16), bowiem istnieje ryzyko prezentowania oferty takich instrumentów klientom spoza grupy docelowej. W ostatnim przykładzie, o ile przejście do procesu zakupowego lub udostępnienia pełnej gamy konkretnych produktów inwestycyjnych zostanie poprzedzone koniecznością uprzedniego wypełnienia przez klienta ankiety w zakresie product governance, w efekcie czego klientowi zostaną udostępnione informacje wyłącznie o instrumentach z grupy docelowej klienta, taki sposób prezentowania będzie, w ocenie nadzory, dopuszczalny (pyt. nr 17).

2)            Firma inwestycyjna każdorazowo przed zaprezentowaniem klientowi oferty powinna określić czy informacje, które posiada pozwalają na zakwalifikowanie danego klienta do grupy docelowej dla danego instrumentu. Brak albo wykorzystywanie do tego celu nieaktualnych lub niepełnych danych uniemożliwia w praktyce przeprowadzenie takiej kwalifikacji. W takim przypadku firma inwestycyjna, nie powinna przedstawiać takiemu klientowi informacji o danym instrumencie finansowym (pyt. nr 6). Nadzorca nie wyjaśnia jednak, czy w sytuacji, gdy firma inwestycyjna, która nie określiła dla klienta grupy docelowej z uwagi na brak wystarczających danych do dokonania takiego ustalenia powinna wskazać wszystkie instrumenty finansowe posiadane w swojej ofercie w ramach negatywnej grupy docelowej. Brak możliwości ustalenia dla klienta grupy docelowej uniemożliwia, jak wskazuje UKNF, przedstawienia takiemu klientowi informacji  o konkretnym instrumencie finansowym. Pytanie jednak czy w takim przypadku każdy instrument oferowany przez firmę inwestycyjną niejako z automatu staje się instrumentem, który nie odpowiada potrzebom, cechom i celom klienta i tym samym zaliczyć go należy do negatywnej grupy docelowej. Innymi słowy, czy okoliczność braku wystarczających danych do dokonania oceny, czy dany instrument finansowy odpowiada potrzebom, cechom i celom klienta, skutkuje przyjęciem niejako fikcji o braku odpowiedniości takiego instrumentu i w konsekwencji zakwalifikowaniem go do negatywnej grupy docelowej klienta. Choć UKNF wprost tego nie wskazuje, wydaje się, że w takim przypadku należałoby przyjąć fikcję o braku odpowiedniości takiego instrumentu, skoro nie ma możliwości ustalenia, czy instrument ten będzie odpowiedni dla takiego klienta, a zatem brak również możliwości przekazania klientowi informacji o takim produkcie.

3)            Nie jest możliwe określenie grupy docelowej wg kategorii „tytuły uczestnictwa UCITS”. UKNF podkreśla, że przy tworzeniu grupy docelowej należy uwzględniać ryzyko i złożoność instrumentów. Wszak istnieją tytuły uczestnictwa UCITS odzwierciedlające zarówno rozbieżną strukturę opłat jak i ryzyko inwestycyjne wynikające z przyjętej polityki inwestycyjnej. Z tego powodu konieczna jest ocena konkretnych tytułów uczestnictwa i określanie dla nich na tej podstawie odpowiedniej grupy docelowej (pyt. nr 8).

4)            Dozwoloną praktyką jest udostępnianie klientowi, dla którego nie została uprzednio określona grupa docelowa, informacji o kategoriach oferowanych produktów (cechach ogólnych produktu/ jego istocie/ mechanizmie działania), uśrednionych zyskach wynikających z inwestowania w fundusze pokazane na całej bazie funduszy, w tym z podziałem na ich typy (pieniężne, akcyjne etc.), o ile w ramach tak prezentowanego kolei rodziłoby ryzyko, że informacja taka – zindywidualizowana do konkretnych instrumentów, trafiłaby do klientów spoza docelowej grupy produktu) (pyt. nr 11, 12, 14 i 18). Jeśli informacje te będą przestawione w sposób ogólny, tak aby klient mógł zrozumieć zasady funkcjonowania takiego instrumentu, to wówczas nie ma przeszkód aby każdy z klientów otrzymał taką informację. W związku zaś z tym, że informacja taka nie będzie miała szczególnego, zindywidualizowanego charakteru, nie będzie miał w takim przypadku zastosowania przepis art. 83h ust. 7 Ustawy o Obrocie.

5)            Co do zasady nie jest możliwe podawanie kwotowań informacyjnych konkretnej transakcji pochodnej klientowi, który nie został zaklasyfikowany do określonej grupy docelowej. W przeciwnym razie, jak wskazuje Urząd, mielibyśmy do czynienia z przekazaniem informacji skonkretyzowanej, zindywidualizowanej, w odniesieniu do konkretnego instrumentu finansowego bez określenia czy klient znajduje się w grupie docelowej tego instrumentu. Jeżeli jednak klient z własnej inicjatywy zwróci się do firmy inwestycyjnej z prośbą o podanie kwotowania konkretnej transakcji pochodnej (tj. bez wcześniejszego wskazywania jej przez firmę inwestycyjną) to firma inwestycyjna może mu podać taką informację i zawrzeć transakcję, o którą z zapytaniem zwrócił się do niej klient, bez narażania się na zarzut naruszenia §39 ust. 10 Rozporządzenia (pyt. nr 20).

6)            Umieszczenie opisów i zasad funkcjonowania wszystkich produktów służących zabezpieczaniu ryzyk rynkowych (szytych na miarę) na ogólnodostępnej stronie internetowej firmy inwestycyjnej bądź przekazanie takich informacji do klienta drogą e–mailową (o ile będą to tylko ogólne opisy poszczególnych grup instrumentów finansowych) jest dopuszczalne (pyt. nr 21 i 22).

Komentarz

Opublikowane przez nadzorcę Q&A stanowi bardzo ważny komunikat dla firm inwestycyjnych dystrybuujących instrumenty finansowe co do oczekiwań nadzorcy w wykonywaniu obowiązków z obszaru product governance, jak również dopełnienie wydanego w dniu 16 lutego 2021 r. stanowiska UKNF w sprawie zarządzania produktowego w ramach świadczenia usług maklerskich. Nadzorca podkreśla w opublikowanym Q&A, że z punktu widzenia informacji przekazywanych klientom, którzy nie zostali zakwalifikowani do danej grupy docelowej, kategorycznie nie jest możliwe udostępnianie informacji o konkretnych instrumentach finansowych, jego cechach, istocie, sposobie nabywania bądź kosztach z tym związanych. Takie udostępnienie informacji będzie miało charakter zindywidualizowany i firma inwestycyjna nie będzie mogła skorzystać z wyłączenia spod obowiązku uzyskiwania od klienta informacji dotyczących jego wiedzy i doświadczenia w zakresie inwestowania na rynku finansowym, w celu oceny, czy usługa lub instrument finansowy będące jej przedmiotem są dla niego odpowiednie (art. 39 ust. 5 pkt 2 Ustawy o Obrocie). Przy nawiązywaniu relacji z klientem, pierwszorzędnie firma inwestycyjna powinna dokonać odpowiedniej klasyfikacji klienta (jako klienta detalicznego, profesjonalnego, bądź uprawnionego kontrahenta), w następnej kolejności określić grupy docelowe dla instrumentów finansowych, a w kolejnym kroku zbadać, do której z nich należy dany klient. Firma inwestycyjna może bowiem rekomendować klientowi tylko te produkty, które zostały „przypisane” do grupy docelowej, do której został zakwalifikowany dany klient. Określając grupę docelową, firma inwestycyjna ocenia tym samym sytuację i potrzeby klientów, dla których zamierza świadczyć usługi, tak aby zapewnić, by interesy klientów nie zostały naruszone w wyniku nacisków handlowych lub finansowych. Jednocześnie, dekodując poszczególne grupy klientów, firma inwestycyjna, kierując się potrzebami, cechami oraz celami danego instrumentu finansowego lub usługi może wyodrębnić negatywną grupę docelową poprzez stwierdzenie, że dany instrument finansowy lub dana usługa nie odpowiadają żadnemu klientowi poza grupą docelową (§39 ust. 4 Rozporządzenia).

W kontekście opublikowanych wskazówek nadzorcy, firmy inwestycyjne z pewnością powinny dokonać przeglądu obowiązujących wewnętrznych procedur z obszaru zarządzania produktowego i dokonać analizy dotychczas funkcjonującej praktyki klasyfikacji klientów do danej grupy docelowej. W sytuacji zidentyfikowania jakichkolwiek nieprawidłowości w dotychczasowym postępowaniu, konieczne będzie niezwłoczne dostosowanie w celu zadośćuczynienia oczekiwaniom nadzorcy.

Autor: r.pr. Nikola Jadwiszczak – Niedbałka

Kancelaria prawna KRWLEGAL zapewnia profesjonalne i fachowe doradztwo w wielu dziedzinach prawa, w tym  świadczy usługi doradztwa przy ofertach publicznych, obsłudze crowdfundingu, transakcji M&A, jak również doradztwa regulacyjnego dla sektora finansowego, świadcząc usługi m. in. w zakresie działalności firm inwestycyjnych, funduszy inwestycyjnych, podmiotów zarządzających aktywami, banków (depozytariuszy), a także pozostałych uczestników rynku finansowego.

Jeśli uważasz, że może mieć to wpływ na Twój biznes, zapraszamy do kontaktu: biuro@krwlegal.pl lub +48 22 29 50 940.