UKNF po raz kolejny staje w obronie wskaźnika WIBOR

Obecnie zasady i tryb zawierania umów o kredyt hipoteczny w prawie polskim określa ustawa z dnia 23 marca 2017 r. o kredycie hipotecznym oraz nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami (dalej: „u.k.h.”). Zgodnie z art. 29 ust. 1 u.k.h., umowa o kredyt hipoteczny określa elementy wymienione w art. 69 ust. 2 ustawy Prawo bankowe oraz m.in. sposób i warunki ustalania stopy procentowej, na podstawie której jest obliczana wysokość rat kapitałowo-odsetkowych (art. 29 ust. 1 pkt 8 u.k.h.). W sytuacji, gdy strony nie uzgodniły stałej stopy oprocentowania kredytu hipotecznego, to określa się ją jako wartość wskaźnika referencyjnego oraz wysokość marży ustalonej w umowie o kredyt hipoteczny (art. 29 ust. 2 u.k.h.). Zatem w przypadku umowy kredytu hipotecznego ze zmienną stopą procentową, bank ma obowiązek zastosowania wskaźnika referencyjnego do ustalenia stopy procentowej, na podstawie której jest obliczana wysokość rat kapitałowo-odsetkowych.

Ramy prawne oraz zasady funkcjonowania wskaźników referencyjnych określone zostały w rozporządzeniu Parlamentu i Rady (UE) nr 2016/1011 w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych (dalej: „BMR”). KNF podkreśla, że w ramach regulacji zawartych w BMR zadbano, aby:

• dane wejściowe wskaźników referencyjnych były weryfikowalne oraz wykorzystywały charakterystyki zawieranych transakcji, czyli opisywały rynek, który cechuje się aktywnością jego uczestników;
• podmioty nadzorowane, a więc i banki, stosowały w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych, wyłącznie takie wskaźniki referencyjne, które są opracowywane przez specjalnie do tego powołane podmioty określane mianem administratorów (art. 29 ust. 1 BMR).
• administratorem był podmiot, który ma siedzibę lub miejsce zamieszkania w Unii Europejskiej, spełnia odpowiednie wymogi prawne i organizacyjne, uzyskał od właściwego organu nadzoru zezwolenie na prowadzenie tej działalności i jest wpisany do rejestru prowadzonego przez Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (dalej: „ESMA”);
• wszelkie naruszenia wymogów BMR przez administratora będącego podmiotem poddanym nadzorowi publicznemu zagrożone były sankcjami administracyjnymi.

UKNF wskazał również, że przeciętny potencjalny kredytobiorca zamierzający zaciągnąć wieloletni kredyt hipoteczny, powinien być świadomy zmienności wskaźników referencyjny stopy procentowej oraz tego, że cena pieniądza kredytowego może nie być niezmienna i pozostaje w relacji do sytuacji rynkowej oraz działań NBP. W związku ze zmianami cen towarów i usług, bank centralny (w Polsce: Rada Polityki Pieniężnej, dalej „RPP”, będąca organem Narodowego Banku Polskiego, dalej „NBP”) podejmuje bowiem decyzje o zmianie wysokości stóp procentowych, takich jak stopa lombardowa, depozytowa, czy referencyjna. Wartości te mają zaś przełożenie m.in. na:

• koszt pieniądza pozyskiwanego przez banki od banku centralnego,
• przychody odsetkowe pozyskiwane przez banki od składanych depozytów,
• ilość pieniądza znajdującą się w obiegu,
• zdolność banków do udzielania kredytów klientom,
• oprocentowanie depozytów i kredytów udzielanych przez banki.

W dalszej kolejności UKNF podkreślił, że obecnie stosowana metoda opracowywania wskaźnika referencyjnego WIBOR spełnia wymagania wskazane w BMR, bowiem podmiot opracowujący ten wskaźnik, tj. GPW Benchmark SA, uzyskał w grudniu 2020 r. od KNF zezwolenie na prowadzenie działalności jako administrator wskaźników referencyjnych i został wpisany do właściwego rejestru ESMA. W toku postępowania w przedmiocie udzielenia zezwolenia, KNF dokonała zaś weryfikacji i oceny metody opracowywania wskaźnika referencyjnego WIBOR i uznała, że jest ona zgodna z przepisami BMR, co było przesłanką udzielenia zezwolenia. W związku z tym, powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, UKNF wyraził stanowisko, że z punktu widzenia prawa nie jest możliwe podważenie tej metody przed sądem w postępowaniu cywilnym, gdyż Sąd będzie związany decyzją KNF w takim postepowaniu.

Ponadto UKNF wskazał, że:

• dotychczas KNF nie została powiadomiona przez GPW Benchmark S.A. o żadnym przypadku otrzymania przez nią podejrzanych danych wejściowych;
• jego działania nadzorcze również nie wykazały występowania zjawisk, które zostałyby zakwalifikowane jako manipulacja wskaźnikiem referencyjnym;
• w dniu 25 marca 2019 roku Komisja Europejska opublikowała Rozporządzenie wykonawcze 2019/48213 (poprzedzone dwuetapową procedurą), którym wpisała WIBOR do wykazu kluczowych wskaźników referencyjnych na podstawie art. 20 ust. 1 BMR;
• status wskaźnika referencyjnego WIBOR weryfikowany jest nie tylko przez KNF, ale także w znacznym stopniu przez organ UE, jakim jest ESMA, a ponadto również Komisja Europejska informowana jest przez KNF i ESMA o ustaleniach dotyczących WIBOR jako kluczowego wskaźnika referencyjnego.

Podsumowując, UKNF stwierdził, że wskaźnik referencyjny WIBOR spełnia wszystkie wymogi przepisane prawem, w związku z czym, w jego ocenie nie ma żadnych podstaw do podważania wiarygodności i legalności WIBOR, w szczególności w kontekście zastosowania tego wskaźnika w umowach o kredyt hipoteczny w walucie polskiej.

Komentarz

Spójność obrazu przedstawionego przez UKNF w przedmiocie sposobu i prawidłowości ustalania wartości wskaźnika, od którego uzależniona jest wysokość oprocentowania kredytów zaciąganych w polskiej walucie, a w konsekwencji wysokość ich rat, może dawać bankom nadzieję na ograniczenie kolejnej fali pozwów przeciwko nim. Pod znakiem zapytania stoi jednak kwestia tego, czy Sądy będą (oraz w jakim zakresie) uwzględniać przedmiotowe stanowisko w swoich rozstrzygnięciach.

Aktualna argumentacja kredytobiorców złotowych (również w tych sprawach, w których zabezpieczono roszczenia konsumentów) opiera się bowiem nie tylko na twierdzeniach o nieprawidłowościach w sposobie ustalania wskaźnika WIBOR oraz jego podatności na manipulację, lecz również na konstatacji o niezrozumiałości dla przeciętnego konsumenta sposobu jego obliczania oraz na niedopełnianiu w tym zakresie przez banki ciążących na nich obowiązków informacyjnych (podobnie jak w sprawach „frankowych”). W tym duchu orzekł również TSUE w wyroku z dnia 13 lipca 2023 r., sygn. C-265/22 w sprawie przeciwko hiszpańskiemu Banco Santander, który w odniesieniu do zmiennej stopy procentowej opartej na wskaźnikach referencyjnych dla kredytów hipotecznych (IRPH) w Hiszpanii, uznał, że konsumenci powinni być dostatecznie poinformowani w zakresie sposobów obliczania takich wskaźników. Przy czym, to do sądu krajowego należy zbadanie, czy dostarczone przez instytucję kredytową informacje są wystarczające, aby umożliwić przeciętnemu konsumentowi, właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i rozsądnemu, skuteczne zapoznanie się ze sposobem obliczania wskaźnika referencyjnego.

Stanowczego podkreślenia jednak wymaga, że nie powinny znajdować prostego przełożenia na sprawy dot. kredytów udzielonych w walucie polskiej ani argumentacja stosowana w sprawach dot. kredytów odniesionych do waluty obcej (ze względu na odmienność problemu prawnego, którego one dotyczą) ani treść powyższego wyroku, czy też innych wyroków zapadających na tle innych stanów prawnych niż polski. Sądy powinny ustrzegać się w przyszłości pewnego „automatyzmu” przy rozstrzyganiu tego typu spraw, nawet gdyby ich ilość zwiększała się w referatach orzeczników w tempie podobnym do ilości spraw „frankowych”. Nie można bowiem a priori przyjąć, że wykorzystywanie w umowach z konsumentami wskaźnika opartego na indeksie stóp procentowych na rynku międzybankowym jest zbyt ryzykowne dla przeciętnego konsumenta, a mechanizm jego ustalania w praktyce niemożliwy do zrozumienia. Każda sprawa będzie wymagała indywidualnego oraz należytego zbadania okoliczności i sposobu poinformowania klienta banku o zasadach naliczania zmiennego oprocentowania.

Link do pełnej treści komunikatu znajduje się tutaj.

Autor: r. pr. Mateusz Pisarski

Kancelaria prawna KRWLEGAL zapewnia profesjonalne i fachowe doradztwo w wielu dziedzinach prawa, w tym świadczy usługi doradztwa przy ofertach publicznych, obsłudze crowdfundingu, transakcji M&A, jak również doradztwa regulacyjnego dla sektora finansowego, świadcząc usługi m. in. w zakresie działalności firm inwestycyjnych, funduszy inwestycyjnych, podmiotów zarządzających aktywami, banków (depozytariuszy), a także w zakresie obsługi sporów sądowych dla podmiotów rynku kapitałowego.

Jeśli uważasz, że może mieć to wpływ na Twój biznes, zapraszamy do kontaktu: biuro@krwlegal.pl lub +48 22 29 50 940.