Uchwała Sądu Najwyższego korzystna dla frankowiczów

Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Cywilnej orzekł, że:

1)     w razie uznania, iż postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu ustalenia kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie i jest niewiążące, to w obecnym stanie prawnym nie można przyjąć, że następuje zastąpienie niedozwolonego postanowienia przepisem dyspozytywnym lub zwyczajem;

2)     w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu powiązanego z walutą szwajcarską, umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie (a zatem jest nieważna w całości);

3)     jeżeli w wykonaniu umowy kredytu, która nie wiąże z uwagi na postanowienia niedozwolone w niej zawarte, bank wypłacił kredytobiorcy część lub całość kwoty kapitału, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, to powstają dwa samodzielne roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron;

4)     jeżeli umowa kredytu nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, to bieg terminu przedawnienia roszczenia banku o zwrot udostępnionego kredytobiorcy kapitału rozpoczyna się co do zasady od dnia następnego po dniu, w którym kredytobiorca zakwestionował względem banku związanie postanowieniami umowy;

5)     jeżeli umowa kredytu z powodu niedozwolonych postanowień nie wiąże stron, to nie ma podstawy prawnej do żądania przez którąkolwiek ze stron odsetek lub innego wynagrodzenia za korzystanie ze środków pieniężnych w okresie od spełnienia nienależnego świadczenia do chwili popadnięcia w opóźnienie co do zwrotu tego świadczenia.

Zagadnienia rozstrzygnięte przez Sąd Najwyższy

Treść uchwały SN nie budzi zaskoczenia i w zasadzie wpisuje się w stanowisko dotychczas prezentowane w orzecznictwie TSUE. W uchwale potwierdzono, że w polskim systemie prawnym brakuje regulacji, która umożliwiałaby dalsze obowiązywanie umowy przez zastąpienie nieuczciwego postanowienia umownego postanowieniem dyspozytywnym. Podstawą „uzdrowienia” umowy w ocenie SN nie może być zastosowanie przepisów art. 65 k.c. czy 358 § 2 k.c., ze względu na ich ogólny charakter.

Sąd Najwyższy doprecyzował kwestię możliwości wystąpienia z roszczeniem o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału. Dotychczas TSUE wskazał jedynie, że takie roszczenie nie przysługuje bankom. SN uściślił, że nie przysługuje ono żadnej ze stron i ostudził rozbudzone wyrokiem TSUE w sprawie C-520/21 nadzieje kredytobiorców na uzyskanie dodatkowego wynagrodzenia. Bez względu na to, w jaki sposób zostałoby sformułowane roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału to, w ocenie SN, miałoby ono skutek odsetek umownych, które zgodnie z regulacją art. 359 k.c. należą się tylko wtedy, gdy tak wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. Na gruncie spraw frankowych odsetki takie nie wynikają z czynności prawnej (która przecież okazała się nieważna ze skutkiem wstecznym) ani z ustawy, ponieważ takich przepisów w polskim porządku prawnym nie ma.

Ponadto SN wypowiedział się w kwestii biegu terminu przedawnienia roszczenia banku o zwrot wypłaconego kredytu, wskazując, że rozpoczyna się on co do zasady od dnia następującego po dniu, w którym kredytobiorca zakwestionował względem banku związanie postanowieniami umowy. Rodzi to dwie istotne konsekwencje prawne.

Po pierwsze, wyeliminowano interpretację jakoby termin przedawnienia roszczenia banku rozpoczynał się w momencie wykonania umowy tj. wypłaty kredytu. Wskazano, że termin przedawnienia rozpoczyna bieg, gdy konsument powoła się na nieważność umowy kredytu. Takie określenie początku biegu okresu przedawnienia pozwoli bankom na odzyskanie przynajmniej kwot udostępnionego kapitału.

Po drugie, potwierdzono, że nie można uzależnić wymagalności roszczenia kredytobiorcy od skutecznego złożenia przed sądem sformalizowanego oświadczenia o świadomości skutków nieważności umowy. Roszczenie konsumenta staje się wymagane w momencie powołania się na nieważność umowy – najczęściej już w przedsądowym wezwaniu do zapłaty, a najpóźniej w pozwie –  w którym kredytobiorca precyzuje swoje roszczenie. W konsekwencji odsetki ustawowe za opóźnienie są naliczane od momentu upływu terminu wskazanego w wezwaniu do zapłaty lub od dnia złożenia / doręczenia pozwu stronie pozwanej, a nie od dnia złożenia oświadczenia kredytobiorcy przed sądem.

Największe kontrowersje wzbudził pkt 2 uchwały SN dotyczący skutków braku możliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu zarówno indeksowanego, jak i denominowanego. Kwestii tej nie rozstrzygnął TSUE wskazując, że leży w gestii sądów krajowych, toteż zagadnienie wywołało wiele obaw i emocji. Jak się okazało niebezpodstawnie, gdyż do uchwały zgłoszono sześć zdań odrębnych. SN wskazał, że w sytuacji braku możliwości ustalenia wiążącego kursu dochodzi do upadku umowy w całości. Mimo rozbieżności w stanowiskach składu sędziowskiego treść pkt 2 uchwały nie odbiega od linii orzeczniczej, w której zdecydowanie dominuje rozstrzygnięcie uznające umowę kredytu za nieważną, a nie orzekające o jej odfrankowieniu.

Skutki uchwały

Uchwała III CZP 25/22 wpisuje się w kształt dotychczasowej krajowej i europejskiej linii orzeczniczej. Pomimo że nie doszło do ogłoszenia żadnego spektakularnego novum w kwestii sporów frankowych, to z pewnością doprecyzowano istotne zagadnienia budzące dotychczas pewne wątpliwości. Uchwała dosadnie ugruntowuje prokonsumencką linię orzeczniczą w kwestii sporów frankowych. Mniejsze ryzyko porażki z dużym prawdopodobieństwem wpłynie na jeszcze większe zainteresowanie kredytobiorców wytaczaniem powództw przeciwko kredytodawcom oraz mniejsze zainteresowanie ugodami oferowanymi przez banki.

Banki zaś otrzymały dobrą wiadomość potwierdzającą, że konsumenci nie będą mogli wystąpić z dodatkowymi roszczeniami z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z kapitału. Informacja ta nie łagodzi jednak skutków, z jakimi muszą liczyć się banki w związku z zapadłą uchwałą, w szczególności z brakiem roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału wobec kredytobiorcy oraz koniecznością podnoszenia wysokości rezerw na ryzyka prawne związane ze sporami frankowymi, zmniejszonym zainteresowaniem zawieraniem ugód, a także prawdopodobnie koniecznością zrewidowania założeń dotyczących kształtu i kosztów ugód.

Uchwała ma moc zasady prawnej. Nie zostało jeszcze opublikowane pisemne uzasadnienie uchwały.

Autor: apl. adw. Karolina Latek

Kancelaria prawna KRWLEGAL zapewnia profesjonalne i fachowe doradztwo w wielu dziedzinach prawa, w tym świadczy usługi doradztwa przy ofertach publicznych, obsłudze crowdfundingu, transakcji M&A, jak również doradztwa regulacyjnego dla sektora finansowego, świadcząc usługi m. in. w zakresie działalności firm inwestycyjnych, funduszy inwestycyjnych, podmiotów zarządzających aktywami, banków (depozytariuszy), a także w zakresie obsługi sporów sądowych dla podmiotów rynku kapitałowego.

Jeśli uważasz, że może mieć to wpływ na Twój biznes, zapraszamy do kontaktu: biuro@krwlegal.pl lub +48 22 29 50 940.