Nieważność spraw rozpoznawanych w składzie jednoosobowym

Uchwała pełnego składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2023 r., sygn. III PZP 6/22 została podjęta na wniosek 3-osobowego składu rozpatrującego zagadnienie prawne dotyczące zawieszenia wymogu kolegialności składu Sądu II instancji ze względów epidemicznych.

Zasadą w polskim procesie cywilnym jest bowiem rozpoznawanie apelacji oraz zażaleń w składzie trzech sędziów, o czym wprost stanowią art. 367 § 3 k.p.c. oraz art. 397 § 1 k.p.c.

W dniu 3 lipca 2021 r. wszedł natomiast w życie przepis art. 15zzs(1) ust. 1 pkt 4 tzw. ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczegółowych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tj. Dz.U. z 2021 r., poz. 2095 ze zm., dalej „ustawa o przeciwdziałaniu COVID-19”), zgodnie z którym sprawy rozpatrywane według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego – zarówno w pierwszej jak i drugiej instancji – rozpoznawane są przez sąd w składzie jednego sędziego.

Uzasadnieniem dla wprowadzenia takiej regulacji było zagrożenie epidemiologiczne stwarzane przez trzy osoby zasiadające wspólnie w składzie sądu. Przepis ten nie został zmieniony ani uchylony pomimo braku jakichkolwiek przesłanek przemawiających za jego utrzymaniem. O braku podstaw do dalszego funkcjonowania tej regulacji pisaliśmy w lutym 2023 r. na naszej stronie internetowej.

Sąd Najwyższy uznał, że rozpoznanie sprawy cywilnej przez sąd drugiej instancji w składzie jednego sędziego ukształtowanym na podstawie art. 15zzs(1) ust. 1 pkt 4 ustawy o przeciwdziałaniu COVID-19  ogranicza prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP), ponieważ nie jest konieczne dla ochrony zdrowia publicznego (art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP) i prowadzi do nieważności postępowania (art. 379 pkt 4 k.p.c.)

Sąd Najwyższy postanowił nadać przedmiotowej uchwale moc zasady prawnej i ustalił, że przyjęta w uchwale wykładnia prawa obowiązuje od dnia jej podjęcia.

Skutki uchwały Sądu Najwyższego dla postępowań cywilnych

Uchwała Sądu Najwyższego została podjęta w odpowiedzi na pytanie Sądu Rejonowego Katowice-Zachód w Katowicach dotyczące zażalenia na klauzulę wykonalności. Pomimo tego, że sformułowane pytanie prawne dotyczyło konkretnej sprawy z zakresu prawa pracy, uchwała Sądu Najwyższego z pewnością wpłynie na wszystkie postępowania cywilne, gdyż odnosi się do generalnej zasady kolegialności składu sądu drugiej instancji.

Formalnie, uchwały Sądu Najwyższego mające moc zasady prawnej, nie stanowią źródła prawa i wiążą jedynie Sąd Najwyższy oraz sąd rozpoznający konkretną sprawę, w której uchwała została wydana. Tym niemniej, z uwagi na autorytet Sądu Najwyższego, związanie Sądu Najwyższego własną uchwałą  i dążenie do ujednolicania orzecznictwa, sądy niższych instancji powinny stosować wykładnię dokonaną przez Sąd Najwyższy, jeśli nie chcą narazić się na unieważnianie wydawanych przez nie wyroków.

W konsekwencji, jeśli sądy powszechne kontynuowałyby rozpoznawanie apelacji oraz zażaleń w składach jednoosobowych, istniałyby uzasadnione podstawy do stwierdzania nieważności takich postępowań i uchylania wyroków w nich zapadłych. Dlatego też sądy powszechne najpewniej poszerzą składy sędziowskie, tak by odpowiadały przyjętym przez Sąd Najwyższy wytycznym. Skutkiem tych działań będą z pewnością jeszcze większe opóźnienia w rozpoznawaniu spraw. Wyznaczone już rozprawy będą bowiem odraczane w związku z koniecznością kierowania spraw do wylosowania przez SLPS pozostałych członków składów, czy też celem wyznaczania ich przez samych przewodniczących wydziałów.

Istotne jest to, że Sąd Najwyższy wskazał, iż przyjęta w uchwale wykładnia prawa obowiązuje od dnia jej podjęcia, czyli od dnia 26 kwietnia 2023 r. Sąd Najwyższy podjął zatem próbę ograniczenia ryzyka związanego z możliwością zaskarżenia wyroków zapadłych w okresie pomiędzy wprowadzeniem przepisów o jednoosobowych składach a przed podjęciem uchwały.

Uzasadniony wydaje się jednak wniosek, że ograniczanie prawa do sprawiedliwego procesu nie było konieczne dla ochrony zdrowia publicznego już wcześniej. Dla przykładu można wskazać, że większość obostrzeń związanych z COVID-19 została zniesiona już 28 marca 2022 r. Wcześniej, bo od 1 marca 2022 r. zniesione zostały limity oraz ograniczenia dotyczące liczby osób uczestniczących w spotkaniach. Skoro w danym momencie ustawodawca uznał, że nie ma podstaw do dalszego utrzymywania ograniczeń w przypadku spotkań, to dlaczego zagrożeniem dla ochrony zdrowia publicznego miałoby być rozpoznawanie spraw w składach 3-osobowych?

Czy wyroki zapadłe w jednoosobowych składach sądów mogą zostać unieważnione?

Powyższe rodzi pytanie w przedmiocie istnienia podstaw do unieważniania postępowań w sprawach rozpoznawanych przez Sądy II instancji w składzie jednego sędziego, w których wyroki zapadły jeszcze przed podjęciem uchwały przez Sąd Najwyższy? Uchwała Sądu Najwyższego może stanowić argument do podejmowania przez strony czynności mających na celu wzruszanie prawomocnych orzeczeń – czy to w ramach skargi kasacyjnej czy też skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Zasadne wydaje się bowiem stwierdzenie, że skoro rozpoznawanie spraw przez sądy II instancji w składach jednoosobowych jest niezgodne z Konstytucją RP, to również orzeczenia już zapadłe naruszały prawa stron do sprawiedliwego rozpoznania sprawy (być może już od samego wprowadzenia przepisu nowelizującego ustawę o przeciwdziałaniu COVID-19).

Autor: r. pr. Katarzyna Serwin

Kancelaria prawna KRWLEGAL zapewnia profesjonalne i fachowe doradztwo w wielu dziedzinach prawa, w tym świadczy usługi doradztwa przy ofertach publicznych, obsłudze crowdfundingu, transakcji M&A, jak również doradztwa regulacyjnego dla sektora finansowego, świadcząc usługi m. in. w zakresie działalności firm inwestycyjnych, funduszy inwestycyjnych, podmiotów zarządzających aktywami, banków (depozytariuszy), a także w zakresie obsługi sporów sądowych dla podmiotów rynku kapitałowego.

Jeśli uważasz, że może mieć to wpływ na Twój biznes, zapraszamy do kontaktu: biuro@krwlegal.pl lub +48 22 29 50 940.