Implementacja „dyrektywy drugiej szansy” do ustawy – Prawo restrukturyzacyjne i ustawy – Prawo upadłościowe

Projektowana nowelizacja prawa restrukturyzacyjnego i prawa upadłościowego odnosi się do takich zagadnień jak: zakres wstrzymania indywidualnych czynności egzekucyjnych, zatwierdzenie planu restrukturyzacji wbrew sprzeciwowi grupy wierzycieli, jak również ochrona nowego finansowania, finansowania przejściowego oraz innych transakcji związanych z restrukturyzacją.

Dyrektywa 2019/1023, nazywana jest potocznie „dyrektywą drugiej szansy”, ponieważ zapewnia niewypłacalnym przedsiębiorcom dostęp do co najmniej jednego rodzaju postępowania, które może prowadzić do całkowitego umorzenia długów tj. uniemożliwienia egzekucji od przedsiębiorców ich niespłaconych zobowiązań podlegających umorzeniu lub umorzenie niespłaconych zobowiązań podlegających umorzeniu jako takich, w ramach postępowania, które mogłoby obejmować sprzedaż majątku lub plan spłaty wierzycieli.

Opublikowany projekt zmian do prawa restrukturyzacyjnego i prawa upadłościowego zakłada dostosowanie istniejących rozwiązań do przepisów dyrektywy 2019/1023, której celem było określenie w sposób precyzyjny przesłanek determinujących jak najszybsze podjęcie działań służących ustaleniu trudności przedsiębiorcy związanych z płynnością finansową, a następnie podjęcie odpowiednich działań naprawczych.

Zmiany w Prawie restrukturyzacyjnym

Ustawodawca proponuje wyraźne rozróżnienie postępowań restrukturyzacyjnych z zakresu restrukturyzacji zapobiegawczej (postępowanie o zatwierdzenie układu, przyspieszone postępowanie układowe, postępowanie układowe) od postępowania sanacyjnego, będącego postępowaniem o szczególnym charakterze, pozostającym poza zakresem zastosowania dyrektywy 2019/1023, które powinno być postępowaniem dostępnym wyłącznie dla dłużników niewypłacalnych, ponieważ umożliwia ono skorzystanie z narzędzi pozwalających na przeprowadzenie głębokiej restrukturyzacji przedsiębiorstwa dłużnika. Nowelizacja przewiduje natomiast rozszerzenie katalogu podmiotów, względem których będzie mogło być prowadzone postępowanie sanacyjne uwzględniając obok osób prawnych, także ułomne osoby prawne (spółki osobowe). Projekt zakłada ponadto wprowadzenie do Prawa restrukturyzacyjnego, już na stałe, uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego, znanego z tzw. Tarczy 4.0, które obowiązywało do dnia 30 listopada 2021 r., stanowiącego podtyp postępowania o zatwierdzenie układu.

Istotna zmiana dotyczy katalogu roszczeń z zakresu postępowań restrukturyzacji zapobiegawczej, do którego zostaną włączone wierzytelności zabezpieczone na mieniu dłużnika hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską, co oznacza w praktyce że wierzytelności takie będą z mocy prawa objęte układem.

Sytuacja prawna wierzycieli

Projekt zakłada obligatoryjny podział wierzycieli na grupy – odzwierciedlający wystarczającą wspólnotę interesów na podstawie sprawdzalnych kryteriów oraz przy wyodrębnieniu grupy wierzycieli niezabezpieczonych.

W rezultacie wyodrębnieni do oddzielnych grup mają być następujące kategorie wierzycieli (przy czym katalog ten nie ma mieć charakteru zamkniętego i nadzorca lub zarządca będzie mógł wyodrębnić inne grupy wierzycieli):

a)    wierzyciele, którym przysługują wierzytelności ze stosunku pracy i którzy wyrazili zgodę na objęcie ich układem,

b)    wierzyciele, którym przysługują wierzytelności z tytułu umów o dostarczenie produktów z własnego gospodarstwa rolnego,

c)     wierzyciele, których wierzytelności są zabezpieczone na składniach majątku dłużnika hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską, a także przez przeniesienie na wierzyciela własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa w części znajdującej pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia,

d)    wierzyciele, będący wspólnikami lub akcjonariuszami dłużnika będącego spółką kapitałową, posiadających udziały lub akcje spółki zapewniające co najmniej 5% głosów na zgromadzeniu wspólników albo walnym zgromadzeniu akcjonariuszy.

Doprecyzowaniu ulegnie przesłanka odmowy zatwierdzenia układu, jeżeli jego warunki są rażąco krzywdzące dla wierzycieli, którzy głosowali przeciw układowi i zgłosili zastrzeżenia – jak dotąd oparta na dyskrecjonalnej władzy sądu, a po nowelizacji – na wprowadzeniu kryterium oceny stopnia pokrzywdzenia wierzyciela zgłaszającego zastrzeżenia, dla zaistnienia podstawy odmowy zatwierdzenia układu. Sąd restrukturyzacyjny uzyska natomiast uprawnienie do dokonywania (niewielkich) zmian w układzie przedłożonym mu do zatwierdzenia, co powinno przyczynić się do przyspieszenia postępowania restrukturyzacyjnego.

Proponowane jest rozszerzenie możliwego uprzywilejowania na wierzycieli, którzy jednocześnie są kluczowymi partnerami biznesowymi dłużnika, obok istniejących obecnie regulacji przewidujących uprzywilejowanie wierzycieli finansujących restrukturyzację dłużnika. W celu urzeczywistnienia uprawnień przysługujących uczestnikom postępowania restrukturyzacyjnego, ustawodawca przewidział wprowadzenie mechanizmu weryfikacji proponowanych rozwiązań zawartych w planie restrukturyzacyjnym oraz w propozycjach układowych, polegającego na uwzględnieniu w teście zaspokojenia wierzycieli wyceny w trzech wariantach – w przypadku realizacji planu restrukturyzacyjnego, w przypadku sprzedaży przedsiębiorstwa w postępowaniu upadłościowym oraz w przypadku sprzedaży poszczególnych składników przedsiębiorstwa. Poza testem zaspokojenia, w toku postępowania restrukturyzacyjnego przygotowywane będą: test prywatnego wierzyciela lub inwestora oraz opinia o możliwości wykonania układu, stanowiące podstawę oceny czy realizacja planu restrukturyzacyjnego oraz przyjęcie układu jest ekonomicznie uzasadnione dla głosujących wierzycieli. Z obowiązku przedstawienia testu zaspokojenia wyłączeni zostaną mikroprzedsiebiorcy.

Ustawodawca proponuje wprowadzenie możliwości zawarcia układu likwidacyjnego, w ramach którego możliwe będzie dokonanie sprzedaży składników majątku dłużnika ze skutkami sprzedaży egzekucyjnej, co wiąże się ściśle z możliwością wyrażania zgody przez wierzyciela zabezpieczonego rzeczowo na sprzedaż przedmiotu zabezpieczenia i ma ułatwić zawieranie układu w trybie konsensualnym, z zabezpieczeniem praw wierzyciela rzeczowego, którego zgoda jest konieczna dla dokonania sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia. Uregulowany zostać ma również sposób postępowania z sumami uzyskanymi w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, które uległy umorzeniu z mocy prawa z dniem uprawomocnienia się postanowienia zatwierdzającego układ - będą one podlegały jednorazowemu wydaniu wierzycielom, którzy prowadzili egzekucję w łącznej wysokości określonej w treści układu. Z Prawa restrukturyzacyjnego wyeliminowana ma zostać możliwość ogłoszenia upadłości w trakcie trwania postępowania o zatwierdzenie układu. Wydłużeniu ulegną natomiast niektóre terminy – m.in. czas dzielący dzień układowy i dzień złożenia wniosku o zatwierdzenie układu oraz okres ważności głosu oddanego przez wierzyciela w przedmiocie wniosku dłużnika o zatwierdzenie układu, w obu przypadkach z 3 do 4 miesięcy.

Zwiększenie uprawnień nadzorców i zarządców sądowych

Ustawa nowelizująca wprowadza także katalog czynności, które powinny poprzedzać ewentualną sądową kontrolę spełnienia zasady ochrony najlepszych interesów wierzycieli albo możliwości zastosowania mechanizmu cramdown (art. 164 ust. 3a oraz art. 165b) oraz udział eksperta przy podejmowaniu decyzji w tych sprawach. Chcąc ograniczyć zarzuty wierzycieli co do przygotowania wycen pod zbyt dużą kontrolą dłużnika, przewidziano, że zawarcie umowy z ekspertem będzie możliwe bezpośrednio przez nadzorcę. Jednocześnie, w każdym przypadku w którym w sporządzenie planu restrukturyzacyjnego lub wyceny zaangażowane będą osoby trzecie, którym nadzorca zlecił przygotowanie tych dokumentów, nadzorca będzie działał w swoim imieniu, ale na rachunek dłużnika.  Biorąc pod uwagę rolę nadzorcy i zarządcy w toku postępowania restrukturyzacyjnego, ustawodawca proponuje, aby stwierdzenia, czy doszło do przyjęcia układu dokonywał nadzorca lub zarządca, co będzie następnie podlegało kontroli sądowej, w związku z koniecznością zatwierdzenia układu dla wywołania skutków prawnych związanych z przyjęciem układu przez wierzycieli lub zatwierdzeniem układu wbrew sprzeciwowi grupy wierzycieli, w trybie dodawanego art. 165b. W celu uniknięcia konfliktów interesów – projekt zakłada przyznanie wierzycielom mającym więcej niż 50% sumy wierzytelności (z wył. wierzycieli, którzy nie mają prawa głosu w sprawach dotyczących układu) uprawnienia do zmiany nadzorcy układu wybranego przez dłużnika.

Mechanizm cramdown

Nowelizacja uwzględnia ponadto transpozycję do Prawa restrukturyzacyjnego wspomnianego mechanizmu cramdown, którego istotą jest przyjęcie, że w przypadku braku większości do przyjęcia układu w każdej grupie wierzycieli, układ będzie zatwierdzony na wniosek dłużnika lub za jego zgodą, jeśli większość grup wierzycieli głosowała za układem, w tym co najmniej jedna grupa wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo lub wierzycieli o wyższym stopniu uprzywilejowania od wierzycieli kat. II z regulacji prawa upadłościowego, a w przypadku niespełnienia tego warunku, co najmniej jedna grupa wierzycieli głosowała za przyjęciem układu, pod warunkiem że grupa ta należy do tej kategorii wierzycieli, która w przypadku przeprowadzenia postępowania upadłościowego otrzymałaby częściowe zaspokojenie, przy zastosowaniu wyceny zakładającej kontynuację działalności przedsiębiorstwa dłużnika.

Mechanizmy ochrony dłużnika

Nowelizacja przewiduje zapewnienie dłużnikowi ochrony przed egzekucją w okresie między przyjęciem układu, a zakończeniem postępowania restrukturyzacyjnego lub prawomocnym umorzeniem postępowania restrukturyzacyjnego. Co do zasady, ochrona przed egzekucją będzie się aktualizować z dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, jednak na żądanie dłużnika zawarte we wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, powstanie dopiero z dniem obwieszczenia zarządzenia o wpisaniu do repertorium wniosku restrukturyzacyjnego złożonego przez dłużnika. Innym środkiem ochrony dłużnika ma być zakaz zmiany lub wypowiedzenia mu przez wierzycieli umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa, funkcjonujący od dnia obwieszczenia zarządzenia o wpisaniu do repertorium złożonego przez niego wniosku o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego. Pierwotny okres zawieszenia postępowań egzekucyjnych będzie trwał 4 miesiące i rozpocznie się w dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. Po upływie tego okresu sędzia-komisarz, a w postępowaniu przed otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego sąd, na wniosek nadzorcy sądowego lub zarządcy będzie mógł zawiesić postępowanie egzekucyjne na dalszy okres (nieprzekraczający łącznie z okresem pierwotnego zawieszenia 12 miesięcy).

Zmiany w Prawie upadłościowym

Ustawodawca proponuje uzupełnienie regulacji dotyczącej bezskuteczności czynności prawnych dokonanych przez upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, którymi rozporządził on swoim majątkiem, jeżeli dokonane zostały nieodpłatnie albo odpłatnie, ale wartość świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłego lub dla osoby trzeciej w stosunku do masy upadłości, oraz wprowadzenie mechanizmu mającego na celu zagwarantowanie, że finansowanie które zostało udzielone dłużnikowi w trakcie uprzednio toczącego się postępowania restrukturyzacyjnego na potrzeby realizacji planu restrukturyzacyjnego, nie może być uznane za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości, jeżeli było uwzględnione w tym planie, a następnie zostało udzielone za zgodą rady wierzycieli lub sędziego-komisarza.

Do Prawa upadłościowego zostaną implementowane rozwiązania zapewniające, aby w przypadku późniejszego ogłoszenia upadłości dłużnika transakcje, które były racjonalne i niezwłocznie konieczne do negocjowania planu restrukturyzacji, nie mogły zostać uznane za bezskuteczne, nieważne lub niepodlegające wykonaniu z tego powodu, że takich transakcji dokonano ze szkodą dla ogółu wierzycieli.

Projekt przewiduje również wprowadzenie rozwiązania, zgodnie z którym postępowanie sądowe, administracyjne lub sądowoadministracyjne w sprawie wszczętej przeciwko upadłemu przed dniem ogłoszenia upadłości, o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości, będzie mogło być podjęte przeciwko syndykowi tylko w przypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym pomimo dokonania zgłoszenia wierzytelności wierzytelność ta nie została umieszczona na liście wierzytelności i bezskutecznie minął termin do wniesienia sprzeciwu co do uznania bądź odmowy uznania tej wierzytelności. W przypadku wniesienia sprzeciwu postępowanie sądowe, administracyjne lub sądowoadministracyjne będzie mogło być podjęte przeciwko syndykowi po prawomocnym rozpoznaniu sprzeciwu.

Co dalej?

Projekt zakłada wejście w życie ustawy zmieniającej w terminie 18 miesięcy od dnia jej opublikowania, co wynika z treści art. 34 dyrektywy 2019/1023 – zgodnie z nim, państwa członkowskie przyjmują i publikują przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania dyrektywy do dnia 17 lipca 2021 r., z tym zastrzeżeniem że krajowy ustawodawca skorzystał z możliwości przedłużenia terminu jej implementacji do dnia 17 lipca 2022 r.

Na obecnym etapie procesu legislacyjnego projekt został przekazany konsultacji publicznych.  

Z tekstem projektu zmian do ustawy – Prawo restrukturyzacyjne oraz ustawy – Prawo upadłościowe można zapoznać się pod linkiem.

Autor: aplikantka adwokacka Katarzyna Łukomska

Kancelaria prawna KRWLEGAL zapewnia profesjonalne i fachowe doradztwo w wielu dziedzinach prawa, w tym  świadczy usługi doradztwa przy ofertach publicznych, obsłudze crowdfundingu, transakcji M&A, jak również doradztwa regulacyjnego dla sektora finansowego, świadcząc usługi m. in. w zakresie działalności firm inwestycyjnych, funduszy inwestycyjnych, podmiotów zarządzających aktywami, banków (depozytariuszy), a także pozostałych uczestników rynku finansowego.

Jeśli uważasz, że może mieć to wpływ na Twój biznes, zapraszamy do kontaktu: biuro@krwlegal.pl lub +48 22 29 50 940.