Frankowicze pozywają grupowo instytucje państwowe

Do tej pory, co do zasady, pozwy grupowe składane przez ,,frankowiczów”  były kierowane przeciwko konkretnemu bankowi. Po raz pierwszy, pozew grupowy ,,frankowiczów” przeciwko Skarbowi Państwa został przyjęty do rozpoznania w styczniu 2022 r. Złożyło go około 400 osób. Pierwsze postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie zostało jednak zaskarżone, a następnie uchylone.

Kolejne postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 2 listopada 2022 r. (sygn. akt XXV C 2239/20), również zostało zaskarżone. Dopiero postanowieniem z dnia 15 marca 2023 r. (sygn. akt VI ACz 486/22) Sąd Apelacyjny w Warszawie prawomocnie oddalił zażalenie Skarbu Państwa, dopuszczając do rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Pozwanymi w przedmiotowym postępowaniu są Urząd Komisji Nadzoru Finansowego oraz  Skarb Państwa reprezentowany przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz Wojewodę Mazowieckiego.

Kredytobiorcy uczestniczący w postępowaniu grupowym chcą udowodnić przed sądem, że to działania i zaniechania Komisji Nadzoru Finansowego (dawniej Komisji Nadzoru Bankowego), a także innych instytucji państwowych doprowadziły do sytuacji, w której wadliwe produkty finansowe o nieograniczonym ryzyku były masowo proponowane konsumentom nieświadomym rzeczywistego zagrożenia.

Kredytobiorcy zarzucają nadzorowi finansowemu oraz instytucjom państwowym, m.in.:

• brak pełnej identyfikacji (co najmniej od 2002 r.) wysokiego ryzyka związanego z masową dystrybucją przez instytucje finansowe produktów powiązanych z walutą obcą, jako bezpiecznych i atrakcyjnych, przy jednoczesnym braku wiedzy  po stronie kredytobiorców o ryzykach z nimi związanych;
• nieskuteczną albo spóźnioną ochronę konsumentów, wskazującą na niewywiązywanie się przez nie z ustawowych obowiązków;
• brak podjęcia przewidzianych prawem skutecznych działań interwencyjnych, ostrzegawczych oraz informacyjnych, mimo dostrzeganej przez nie potrzeby ograniczenia dystrybucji kredytów i pożyczek objętych ryzykiem walutowym, w związku z docierających do nich sygnałami i ostrzeżeniami na temat niebezpieczeństw z nich wynikających;
• doprowadzenie do sytuacji, w której kredytobiorcom udzielano kredytów waloryzowanych kursem walut obcych bez należytego poinformowania ich o rzeczywistym ryzyku.

Rekomendacja S

Zdaniem kredytobiorców stosownej ochrony nie zapewniła im również opublikowana przez KNF zbyt późno, bo po raz pierwszy w 2006 r., Rekomendacja S (zbiór zasad dotyczących dobrych praktyk w zakresie zarządzania ekspozycjami kredytowymi zabezpieczonymi hipotecznie), która miała ograniczyć ryzyka związane z pożyczkami oraz kredytami hipotecznymi odniesionymi do waluty obcej. Ochrona miała być realizowana m.in. poprzez nałożenie na banki obowiązku: (i) analizy zdolności kredytowej klienta przy założeniu, że stopa procentowa dla kredytu walutowego jest równa co najmniej stopie procentowej kredytu złotowego, a kapitał kredytu jest większy o 20 % (Rekomendacja 11- 3.1.4.) oraz (ii) przedstawiania klientowi informacji (symulacji) uwzględniających  koszty obsługi ekspozycji kredytowej, przy założeniu, ze stopa procentowa dla waluty ekspozycji kredytowej jest równa stopie procentowej dla złotego, a kapitał ekspozycji jest większy o 20 %. (Rekomendacja 19- 5.1.7 b). Od tamtego momentu banki obciążone były zatem obowiązkiem prezentacji każdemu klientowi symulacji wysokości rat kredytu, wg której kurs franka wzmocni się względem kursu złotego o 20 proc., a klienci zaciągający kredyt odniesiony do waluty obcej powinni dysponować zdolnością kredytową o 20 proc. większą, niż w przypadku kredytu zaciąganego w złotych.

W ocenie ,,frankowiczów” założenia Rekomendacji były nieadekwatne do rzeczywistego ryzyka walutowego, a UKNF musiał przewidywać, że rekomendacja o takim kształcie nie przyniesie żadnej ochrony dla konsumentów. Na powyższe ma wskazywać analiza uzasadnień większości wyroków sądów powszechnych dotyczących tzw. ,,kredytów frankowych”. W wielu sprawach banki powołują się bowiem na to, że w zakresie obowiązku informacyjnego realizowały założenia Rekomendacji S, ale sądy na ogół przyjmują, że taki zakres udzielonych informacji był zdecydowanie niewystarczający.  

Stanowisko KNF

Sam UKNF nie komentuje informacji o postępowaniu grupowym ,,frankowiczów” przeciw instytucjom państwowym. Przewodniczący KNF jedynie podtrzymał stanowisko wyrażone przed TSUE w dniu 12 października 2022 r., w sprawie o sygn. C-520/21, że zasada skuteczności dyrektywy 93/13 nie sprzeciwia się wynagrodzeniu należnemu bankowi za korzystanie z udostępnionego kredytobiorcy kapitału, gdyż już konsekwencje unieważnienia umowy kredytowej zapewniają konsumentowi ochronę i korzyści (zdjęcie z konsumenta całości ryzyka walutowego) wykraczające poza same skutki ewentualnej abuzywności klauzuli kursowej. Pozbawienie zaś banków możliwości żądania takiego rozliczenia – czyli przyznanie konsumentowi wieloletniego „darmowego kredytu” – będzie miało dramatyczne konsekwencje z punktu widzenia wszystkich wartości, na straży których stoi nadzór finansowy (zob. ,,Po opinii Rzecznika Generalnego TSUE ws. C-520-21 nadzór finansowy podtrzymuje swoje stanowisko” oraz ,,Stanowisko Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego przygotowane na rozprawę przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-520/21 w dniu 12 października 2022 r.”).

Ponadto, Przewodniczący KNF w rozmowie z ,,Dziennikiem Gazetą Prawną" ujawnił propozycje rozwiązania problemu kredytów walutowych. Banki miałyby obowiązek przedstawienia klientowi propozycji ugody i przewalutowywania tzw. ,,kredytów frankowych” na złote tak, jakby zobowiązanie od początku było zaciągnięte w walucie krajowej. Zaś klienci, którzy nie skorzystaliby z tej możliwości, pozostaliby przy kredycie odniesionym do waluty obcej, regulując zobowiązania z niego wynikające z zastosowaniem średniego kursu NBP danej waluty. Ustawa formalnie nie mogłaby zakazywać ,,frankowiczom” wejścia na drogę sądową. Wydaje się jednak, że Komisja Nadzoru Finansowego ma na celu uregulowanie przez ustawę rozliczeń między stronami w taki sposób, aby sąd wydając wyrok dotyczący podważanej umowy, de facto doprowadził do takich skutków finansowych, jakby klient zawarł ugodę.

Skutki postępowania

Sąd Okręgowy w Warszawie, wkrótce powinien nakazać publikację ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego przeciwko UKNF i Skarbowi Państwa. Od chwili opublikowania ogłoszenia do pozwu grupowego będą mogli zgłaszać się kolejni zainteresowani. Postępowanie, z uwagi na jego specyfikę oraz ilość udzielanych w uprzednich latach kredytów (pożyczek) odniesionych do waluty obcej niewątpliwe będzie miało charakter masowy.

Powodzenie pozwu zbiorowego ,,frankowiczów” przeciwko instytucjom państwowym stoi jednak pod znakiem zapytania. Konieczne jest bowiem wykazanie, że na konkretnym organie władzy ciążył prawny obowiązek wydania określonego aktu normatywnego (ustawy, rozporządzenia etc.), orzeczenia lub decyzji, ewentualnie podjęcia innych działań – i organ ten obowiązku swego nie wykonał. Problemy może rodzić zatem wykazanie, jakiego konkretnego obowiązku nie wykonały organy władzy oraz związku przyczynowo- skutkowego między szkodami poniesionymi przez kredytobiorców a zaniechaniami organów państwa.

Niezależnie od powyższego rozstrzygniecie ustalające odpowiedzialność instytucji państwowych za szkody wyrządzone konsumentom mogłoby otworzyć członkom postępowania grupowego drogę do uzyskania odszkodowania w postępowaniu sądowym wymagającym wykazania wyłącznie wysokości szkody, zaś ewentualny wyrok niewątpliwie będzie oddziaływał również na inne sprawy frankowe.

Autor: r. pr. Mateusz Pisarski

Kancelaria prawna KRWLEGAL zapewnia profesjonalne i fachowe doradztwo w wielu dziedzinach prawa, w tym świadczy usługi doradztwa przy ofertach publicznych, obsłudze crowdfundingu, transakcji M&A, jak również doradztwa regulacyjnego dla sektora finansowego, świadcząc usługi m. in. w zakresie działalności firm inwestycyjnych, funduszy inwestycyjnych, podmiotów zarządzających aktywami, banków (depozytariuszy), a także w zakresie obsługi sporów sądowych dla podmiotów rynku kapitałowego.

Jeśli uważasz, że może mieć to wpływ na Twój biznes, zapraszamy do kontaktu: biuro@krwlegal.pl lub +48 22 29 50 940.