Czas na sukcesję pokoleniową

W naszym kraju jest coraz więcej firm, które były tworzone w latach 80-90 ubiegłego wieku, kiedy były ku temu odpowiednie warunki rynkowe. Ich właściciele są już na takim etapie, w którym jest najlepszy czas, aby zastanowili się nad tym, co będzie dalej z ich przedsiębiorstwem, czy chcą je przekazać następcy bez jakiegokolwiek przygotowania? Czy są w ogóle gotowi na taką sukcesję?

Istotnym z punktu widzenia sukcesji pokoleniowej jest także zagadnienie związane z następstwem nieszczęśliwych wypadków, czy nagłych chorób, które przecież też dotykają przedsiębiorców. Takie nagłe wydarzenie może stać się punktem zapalnym problemów przedsiębiorstwa, które nie miało wdrożonego planu sukcesji, a tym samym nie było przygotowane na sytuację, w której pozostaje bez osoby faktycznie nim zarządzającej.

Na firmę rodzinną składa się wiele czynników, jednym z najistotniejszych jest wizja jej założyciela, czyli osoby, która ją tworzy od samych podstaw. Naturalnym jest, że wizja ta ewoluuje. To ona wie o firmie wszystko, zna ją od przysłowiowej podszewki, dlatego tak ważne jest aby miała czas na przekazanie tej wiedzy swojemu następcy.

Budowa firmy od podstaw to proces złożony, to podejmowanie w bardzo krótkim czasie szeregu skomplikowanych decyzji, które rzutują na całą działalność. Nie ma jednego przepisu na zbudowanie firmy rodzinnej, która stanie się wielopokoleniową, ale jest plan sukcesji pokoleniowej, który pozwoli kontynuować wizję jej założyciela, nawet, jeżeli będzie ona różniła się od pierwotnego planu.

Istotnym z punktu widzenia właściciela każdej firmy jest więc opracowanie strategii sukcesyjnej przy jednoczesnym wykorzystaniu odpowiednich narzędzi prawnych, podatkowych i gospodarczych. Taka strategia to więc nic innego jak plan przekazania prowadzonej dotychczas działalności gospodarczej następnym pokoleniom, bez negatywnego wpływu na jej kondycję przedsiębiorstwa. Istotne jest, aby takie przekazanie było poprzedzone szczegółową analizą sytuacji danego przedsiębiorstwa ale również wypracowaniem tzw. nici porozumienia pomiędzy przekazującym a jego następcą.

Należy pamiętać, że dobrze przeprowadzony proces sukcesji jest nie tylko szansą na jak najlepsze wykorzystanie zgromadzonego majątku firmy. To przede wszystkim sposób na zachowanie przez kolejne pokolenia firmy z licznymi tradycjami, wizją, wartościami, jakie przyświecały jej założycielowi oraz co istotne przez lata generowały zyski.

Firmy rodzinne w celu osiągniecia zysku wykorzystują mechanizm, który sprawdza się od pokoleń, mianowicie wykorzystują wartości i tradycję, które stanowią klucz do sukcesu. Fundamentem stabilności rodzinnej firmy jest więc jej charakter. Rodzinne przedsiębiorstwo to przede wszystkim doświadczenie, relacje i zasady, które zazwyczaj są niezmienne od lat. Istotne z tego punktu widzenia jest skuteczne zaplanowanie sukcesji, która będzie poprzedzona licznymi analizami. Sukcesja pokoleniowa jest zatem procesem długotrwałym. Dobór odpowiedniej formy prawnej powinien uwzględniać́ nie tylko stan obecny, lecz także planowane zmiany właścicielskie w toku procesu sukcesji. Należy wziąć pod uwagę, że każdy z interesariuszy w procesie sukcesji może mieć inne priorytety.

Z uwagi na to, że życie jest bardzo zaskakujące właściciele firm rodzinnych powinni zastanowić się jak najwcześniej o planie sukcesji, który może zapewnić ich pokoleniom stałe źródło dochodu, a jednocześnie kontynuować zamysł założyciela. Taka ciągłość zarządzania danym przedsiębiorstwem rodzinnym jest ogromną zaletą. Daje możliwość pełnienia stałego zarządu przez jedną osobę, która kieruje się w działaniach określonymi przekonaniami. Podnosi to tym samym rangę danego przedsiębiorstwa na rynku.

W innych przedsiębiorstwach, które z natury rzeczy nie są firmami rodzinnymi, rotacja na stanowiskach zarządczych jest częstszym zjawiskiem. Warto jednak pamiętać, że nie można przewidzieć pewnych sytuacji losowych, które mogą dotknąć szczebel zarządzający. Innym zagadnień jest także to, że osoby, które zbyt długo i nieprzerwanie pełnią funkcję zarządcze w danej organizacji potrzebują często wsparcia osoby młodej, której pomysły często są nieocenione w rozwoju działalności. Dlatego warto pamiętać, że im wcześniej zdecydujemy się na przygotowanie planu sukcesji, tym lepiej dla danej działalności.

Sukcesja wymaga szeroko pojętej identyfikacji zagrożeń, ryzyk, otoczenia rodzinno-biznesowego, a także prawnego. Warto pamiętać, że otoczenie prawne przedsiębiorstwa stanowi fundament jego działalności, ma wpływ na każdy obszar, dlatego istotna jest szczegółowa analiza tego obszaru. Warto wspomnieć, że nie każdy ma cechy przywódcze a tym samym będzie zdolny samodzielnie zarządzać firmą, która jest często jedynym źródłem dochodu całej rodziny. W niektórych przypadkach, o ile pozwala na to struktura kapitałowa, niezbędne będzie wprowadzenie zewnętrznych managerów, dyrektorów, którzy są wyspecjalizowali w danej dziedzinie.

Należy mieć na uwadze, że niewłaściwe przygotowanie sukcesji może skutkować nawet upadłością przedsiębiorstwa rodzinnego. Częste spotkane błędy w planowaniu sukcesyjnym to przede wszystkim niechęć do przekazania swojego przedsiębiorstwa następcom wynikająca z braku wiary w sprostanie wymogom następcy lub błędny wybór sukcesora, a także brak zainteresowania sukcesora przejęciem danej działalności rodzinnej. Dużym problem jest także złe zaplanowanie spraw spadkowych, które powoduje narastanie konfliktów rodzinnych. Warto też wspomnieć o nieporozumieniach wśród rodzeństwa, które ma przejąć dane przedsiębiorstwo. Ważnym zagadaniem jest także sama osoba przekazującego daną firmę, który musi po odejściu jasno określić swoje miejsce. W przypadku braku sprecyzowania swojej roli, jak pokazuje doświadczenie, będzie dochodziło do napięć na szczeblu zarządczym. Te wszystkie czynniki wpływają destrukcyjnie na dalszą działalność. Pamiętajmy, że każda niezgodność na szczeblu zarządczym ciągnie za sobą łańcuch niezgodności na niższych szczeblach.

Sukcesja jest więc swego rodzaju profilaktycznym działaniem, które powinien rozważyć każdy przedsiębiorca. Stanowi ona transfer zachodzący pomiędzy przekazującym a przyjmującym, na który przekazujący ma kluczowy wpływ. Jej głównym zamierzeniem jest więc całkowite przekazanie władzy swojemu następcy, choć może następować etapami pod nadzorem właściciela. W tym procesie jednym z ważniejszych elementów jest przekazanie zarówno faktycznej władzy nad przedsiębiorstwem ale przede wszystkim wiedzy i wartości, jakie przyświecają danej działalności.

Ważnym elementem sukcesji jest to, że przekazujący ma możliwość pokazania następcy swoje tajemne „know how” działalności, całą wiedzę, którą zdobywał latami. Ma więc faktyczny wpływ na dalszy rozwój przedsiębiorstwa, które przecież tworzył. Idealnym rozwiązaniem byłoby, gdyby proces sukcesji mógł być rozłożony na kilka lat, jednak praktyka pokazuje, że zazwyczaj przebiega szybciej. Kluczowe jest również wsparcie sukcesora, który może nie być przekonany czy nie zawiedzie pokładanego w nim zaufania..

W procesie sukcesji istotna jest świadomość uwarunkowań prawnych i znalezienia optymalnego, dla planów strategicznych firmy i sytuacji rodzinnej właścicieli, rozwiązania. Do istotnych należy wybór metody sukcesji. Dokładnych ustaleń wymaga strategia firmy po sukcesji. Co można zachować a co można zmienić, jaka będzie polityka kadrowa wobec pracowników związanych z nestorem? Jaki powinien być udział seniorów w zarządzaniu firmą? W tym etapie należy też określić warunki wynagrodzenia seniora

W procesie sukcesji należy uwzględnić także nieformalny wpływ rodziny na przedsiębiorstwo, nakreślić wszelkie zagrożenia, również te hipotetyczne. Jest to związane z nakreśleniem oczekiwań, celów oraz roszczeń – jednak nie tych ujętych w sferze emocjonalnej, które w tym przypadku schodzą na drugi plan. W procesie sukcesji ważne jest nakreślenie kierunku, w którym nasze przedsiębiorstwo zmierza, co chcemy osiągnąć. Dla przedsiębiorstwa nie ma nic gorszego jak brak planu działalności, który powoduje ogromne straty, zarówno finansowe jak i personalne, wynikające z braku stabilizacji w zatrudnieniu personelu, czy klientów. Pamiętajmy, że sukcesja ma wpływ również na każdego pracownika firmy rodzinnej.

Dobry czas na przeprowadzenie sukcesji jest więc zawsze, należy jednak mieć na uwadze, że im wcześniej rozważymy ten scenariusz tym bezpieczniejsza będzie przyszłość naszego przedsiębiorstwa.

Autor: dr Małgorzata Perzyna-Bednarek

Kancelaria prawna KRWLEGAL zapewnia profesjonalne i fachowe doradztwo w wielu dziedzinach prawa oraz takich kwestiach jak planowanie sukcesji. Jeśli uważasz, że może mieć to wpływ na Twój biznes, zapraszamy do kontaktu: biuro@krwlegal.pl lub +48 22 29 50 940.