Przepis na skuteczny nadzór nad agentem firmy inwestycyjnej według UKNF

Czy skuteczny nadzór musi być nadzorem w znacznym stopniu rozbudowanym? Analiza stanowiska UKNF w sprawie nadzoru nad agentami firm inwestycyjnej zdaje się potwierdzać tą tezę.

W ostatnim czasie Urząd Komisji Nadzoru Finansowego wydał kolejne już i najobszerniejsze z dotychczasowych, stanowisko dotyczące nadzoru wykonywanego przez firmę inwestycyjną nad jej agentem. Stanowisko UKNF odnosi się do praktycznych aspektów stosowania przez firmy inwestycyjne regulacji art. 79 ust. 6a Ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, który w swojej treści nakłada na firmy inwestycyjne obowiązek nadzorowania czynności wykonywanych przez agenta na podstawie umowy agencyjnej tak, aby zapewnić zgodność tych czynności z prawem, m. in. przez weryfikację ich prawidłowości oraz zapewnienie, że działalność agenta inna niż wynikająca z umowy agencyjnej nie powoduje niekorzystnego wpływu na wykonywanie umowy.

Stanowisko UKNF w dużej mierze opracowane zostało przy uwzględnieniu praktyk rynkowych zaobserwowanych przez Urząd w toku sprawowanego nadzoru nad działalnością firm inwestycyjnych oraz agentów. Jego treść została wzbogacona zatem o praktyczne wskazówki dotyczące zaobserwowanych przez Komisję działań podmiotów nadzorowanych.

Analizując treść stanowiska nietrudno dostrzec, że pomimo odrębności prawnej i podmiotowej firmy inwestycyjnej i jej agentów, Komisja mocno podkreśla konieczność uregulowania tej współpracy w sposób analogiczny do relacji łączącej firmę inwestycyjną z jej pracownikami. Taka interpretacja związana jest przede wszystkim z faktem, że agent firmy inwestycyjnej jest osobą zaangażowaną w rozumieniu przepisów Rozporządzenia 2017/565 (art. 2 pkt 1), przez co różne normy organizacyjno-techniczne zawarte w przepisach prawa odnoszące się do firmy inwestycyjnej, znajdą również zastosowanie do działalności agentów.

Dążenie Komisji do zintensyfikowania nadzoru prowadzonego przez firmy inwestycyjne nad agentami wynika również z charakteru działalności, jaką prowadzą agenci. Mówiąc w pewnym uproszczeniu, działalność agenta firmy inwestycyjnej polega na pośredniczeniu w wykonywaniu czynności należących do kompetencji firmy inwestycyjnej. W praktyce agenci, działając w imieniu i na rzecz firmy inwestycyjnej, reprezentują ją w relacjach z klientami, wykonując przy tym niektóre czynności związane z działalnością maklerską, na którą firma inwestycyjna uzyskała zezwolenie.

Na kanwie wydanego stanowiska warto podkreślić, że działalność maklerska wykonywana przez firmę inwestycyjną przy udziale agentów, w dalszym ciągu jest tym samym rodzajem działalności jaką firma inwestycyjna wykonywałaby przez swoich pracowników. Firmy inwestycyjne powinny więc nadzorować działalność agentów w takim samym zakresie, jakby poszczególne czynności wykonywane były przez samą firmę (jej pracowników). Komisja poprzez wydanie stanowiska stara się więc zwiększyć świadomość firm inwestycyjnych w tym zakresie przypominając jednocześnie, że firma inwestycyjna może ponosić odpowiedzialność za nieprawidłowe działania swojego agenta.

Nietrudno zauważyć, że wymogi dotyczące nadzoru nad działalnością agentów, pod wpływem stanowiska UKNF rezonują na większość, o ile nie na wszystkie aspekty współpracy pomiędzy firmą inwestycyjną a agentami. W założeniu propozycje Komisji mają posłużyć budowaniu rynku agentów firm inwestycyjnych w oparciu o osoby posiadające odpowiednie kompetencje i wiedzę (spełniające wymogi pracowników autoryzowanych w zakresie wynikającym z przepisów Ustawy o obrocie instrumentami finansowymi), przy modelu współpracy zapewniającym niwelowanie ryzyka powstawania konfliktów interesów. Z kolei zapobieganie wszelkim naruszeniom prawa czy szeroko pojętemu interesowi klientów w działalności agenta, jak chociażby w wyniku stosowania niedozwolonej subagencji (czyli dalszemu powierzeniu wykonywania czynności agencyjnych), czy świadczeniu przez niego usług na rzecz więcej niż jednej firmy inwestycyjnej powinno być efektem stałego monitorowania działalności agenta przez firmę inwestycyjną.

Opisując obrazowo zakres oczekiwanego nadzoru firm inwestycyjnych nad działalnością agentów można powiedzieć, że nadzór ten powinien zaczynać się już na etapie poszukiwania odpowiednich kandydatów i trwać powinien aż do czasu wygaśnięcia stosunku agencyjnego. Cały ten okres powinien być lustrowany przez firmę inwestycyjną na bieżąco, przy pomocy odpowiednich procedur wewnętrznych do których stosowania i przestrzegania zobowiązani są agenci. Świadomość obowiązywania poszczególnych procedur w firmie inwestycyjnej przez agenta nie może jednak ograniczać się wyłącznie do jego oświadczenia w tym przedmiocie, złożonego przy podpisywaniu umowy agencyjnej. Wiedza na temat zasad obowiązujących agenta powinna być weryfikowana cyklicznie w okresie świadczenia przez niego usług. Co również istotne, Komisja wskazuje, że nadzorowanie agentów powinno w każdym przypadku opierać się na takich samych zasadach niezależnie od tego, czy agent jest osobą fizyczną czy dużo większą instytucją, posiadającą własny, wewnętrzny system nadzoru, np. bankiem. System nadzoru nie powinien być traktowany swobodniej także w przypadku, gdy pomiędzy firmą inwestycyjną a agentem istnieją powiązania korporacyjne. Mówiąc wprost, każdy przypadek relacji firma inwestycyjna – agent, powinien determinować sprawowanie kontroli nad agentem w zgodzie z zasadami opisanymi w stanowisku i w pełnym zakresie.

Konieczność sprawowania nadzoru nie ominęła również kwestii związanej z systemem wynagradzania agentów. Warto wspomnieć, że Komisja oczekuje, iż system ten będzie opierał się na takich samych zasadach jak wynagrodzenie uregulowane na poziomie samej firmy inwestycyjnej w odniesieniu do jej pracowników. Spójność zasad ma pomóc w skutecznym sprawowaniu nadzoru nad zgodnością z przepisami prawa zasad wynagradzania agentów. Komisja sugestywnie wskazuje, że wynagrodzenie nie powinno opierać się wyłącznie (lub w przeważającej części) na kryteriach ilościowych, czyli de facto związanych z prowizją od skali sprzedaży, ale w dużej mierze powinno odnosić się również do jakości usług świadczonych przez agentów. W ten sposób firma inwestycyjna powinna mobilizować agentów do świadczenia usług w zgodzie z przepisami prawa, a także z poszanowaniem zasad rzetelnego traktowania klientów oraz przy uwzględnieniu interesu tych klientów. Zapewnienie odpowiedniego balansu pomiędzy poszczególnymi kryteriami zasad naliczania wynagrodzenia w ocenie Komisji pozwoli na równorzędne uwzględnianie własnego interesu finansowego agentów z interesem klientów, na rzecz których świadczą usługi. Powyższa propozycja Komisji sprowadza się do zalecenia odstępowania od wynagrodzeń agentów opartych wyłącznie lub w dużej mierze na zmiennych składnikach wynagrodzenia. Nadzorca nie posłużył się jednak żadnym praktycznym przykładem, wskazującym w jaki sposób firmy inwestycyjne miałyby wprowadzić do systemu wynagradzania mierników jakościowych, czy też stosowania ich przy wyliczaniu wynagrodzenia. Rynek będzie musiał wypracować własne standardy i praktyki w tym zakresie, co może prowadzić do wytworzenia takich mechanizmów, w których wynagrodzenie w części opartej na kryteriach ilościowych (prowizyjnych) będzie ulegało pomniejszeniu w sytuacjach, gdy agent przy wykonywaniu umowy nie będzie stosował wskazanych kryteriów jakościowych (np. poprzez naliczanie kar za niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie umowy agencyjnej).

Mając na uwadze, że działalność agentów wpływa bezpośrednio na renomę i markę firm inwestycyjnych, konieczność zapewnienia odpowiedniego poziomu nadzoru nad działalnością agentów nie jest niczym zaskakującym. Otwarte jednak pozostaje pytanie, w jakim zakresie wytyczne wskazane w stanowisku będą mogły być realizowane przez firmy inwestycyjne. Wydaje się, że zakładany kompleksowy nadzór może doznawać pewnych ograniczeń szczególnie w przypadku agentów, którzy prowadzą działalność w ramach rozbudowanej struktury osobowej. Można odnieść wrażenie, że niektóre z propozycji Komisji miałyby spowodować przerzucenie ciężaru nadzorowania pracowników agenta na firmę inwestycyjną. Przykładami takiego daleko idącego (zbyt daleko?) kontrolowania mogą być wskazówki Komisji mające przeciwdziałać zjawiskom konfliktu interesu czy subagencji. Oczekiwania nadzorcy zobowiązują firmy inwestycyjne do weryfikowania innych miejsc zatrudnienia agentów, jak również struktury wynagrodzenia poszczególnych pracowników agenta wyznaczonych do wykonywania czynności agencyjnych. Pod wątpliwość należy poddać możliwość pozyskania takich informacji przez firmę inwestycyjną w formie innej niż oświadczenia osób podlegających kontroli.

Z pewnością jednak Komisja dała wyraźny sygnał nie tylko do weryfikacji obecnej praktyki systemu kontroli wewnętrznej, lecz również do dalszego rozwijania odpowiedniego systemu nadzoru nad działalnością agentów firm inwestycyjnych, którego źródłem powinny być postanowienia umowy agencyjnej.

Autor: r.pr. Łukasz Zalewski oraz adw. Paweł Wityński.

Kancelaria prawna KRWLEGAL zapewnia profesjonalne i fachowe doradztwo w wielu dziedzinach prawa, w tym świadczy usługi m. in. w zakresie obsługi funduszy inwestycyjnych, venture capital, private equity, obsługi inwestycji kapitałowych i instytucji finansowych.

Jeśli uważasz, że może mieć to wpływ na Twój biznes, zapraszamy do kontaktu: biuro@krwlegal.pl lub +48 22 29 50 940.