Dwa kluczowe wyroki TSUE w sprawach frankowych

W sprawie C-520/21 TSUE wskazał, że w przypadku uznania umowy kredytu hipotecznego zawierającej nieuczciwe warunki za nieważną:

1)    konsumenci są uprawnieni do żądania od banku rekompensaty wykraczającej poza zwrot zapłaconych rat miesięcznych,

2)    banki nie mogą dochodzić podobnych roszczeń względem konsumentów.

Zdaniem Trybunału, mimo że dyrektywa 93/13 nie reguluje bezpośrednio skutków nieważności umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem po usunięciu nieuczciwych warunków, możliwość dochodzenia przez konsumenta względem banku roszczeń wykraczających poza zwrot miesięcznych rat nie podważa jej celów. Ma ona zniechęcić przedsiębiorców do włączania nieuczciwych warunków do umów zawieranych z konsumentami ze względu na konsekwencje finansowe wykraczające poza zwrot kwot zapłaconych przez konsumenta i poza zapłatę odsetek za zwłokę. Jednak, to do sądu rozpoznającego sprawę ma należeć dokonanie oceny zasadności tego rodzaju roszczeń konsumenta z uwzględnieniem zasady proporcjonalności. Sąd krajowy będzie musiał zatem ocenić, czy żądanie konsumenta nie stanowi nadużycia prawa.

Idąc krok dalej, Trybunał odmówił bankom prawa do rekompensaty wykraczającej poza zwrot wypłaconego kapitału oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę. Jego przyznanie miałoby się bowiem przyczynić do wyeliminowania efektu odstraszającego wywieranego na przedsiębiorców oraz nieść ze sobą ryzyko powstania sytuacji w której bardziej korzystne dla konsumentów byłoby kontynuowanie wykonania umowy zawierającej nieuczciwy warunek niż skorzystanie z praw, które wywodzą ze wspomnianej dyrektywy. W ocenie Trybunału bank stosujący nieuczciwe warunki nie powinien czerpać korzyści gospodarczych z niezgodnego z prawem zachowania, ani otrzymać odszkodowania za niedogodności nim wywołane. Ponadto zanegował on argument banków dotyczący stabilności rynków finansowych.

15 czerwca 2023 r. TSUE odpowiedział również na pytanie warszawskiego Sądu Okręgowego dotyczące możliwości stosowania zawieszenia obowiązku spłacania rat jako środka zabezpieczającego powództwo (sygn. akt C-287/22).

Trybunał orzekł, że nawet kredytobiorca, który nie spłacił jeszcze kapitału kredytu, może żądać zawieszenia spłaty rat w czasie trwania sporu o unieważnienie kredytu, jeśli jest to konieczne do zapewnienia skuteczności wyroku. Trybunał argumentuje, że orzeczenie to nie prowadziłoby do przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej, w jakiej konsument znajdowałby się w braku nieuczciwej klauzuli, skoro następnie musiałby wystąpić z kolejnym powództwem o zapłatę kwot uiszczonych w toku pierwszego procesu na podstawie unieważnionej umowy. Trybunał uznał, że zastosowanie zawieszenia spłaty rat jest tym bardziej konieczne, jeśli konsument jeszcze przed wszczęciem postępowania spłacił bankowi więcej niż pożyczył. W jego ocenie, zwiększyłoby to także ryzyko, że konsument nie będzie w stanie spłacać kredytu, co z kolei mogłoby skłonić bank do przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego na podstawie umowy kredytu, która może zostać unieważniona.

Wyrok ten może skutkować niejako „automatyzmem” w udzielaniu przez Sądy zabezpieczeń roszczeń konsumentów w sprawach frankowych. Jego prokonsumencki charakter niewątpliwie przełoży się również do podejścia sądów II instancji do zażaleń w tym zakresie, co może prowadzić do naruszenia zasady proporcjonalności i nieuzasadnionej ingerencji w stabilność obrotu.

Bez wątpienia wskazane wyżej wyroki wywołają bardzo znaczące skutki zarówno w sytuacji finansowej banków, jak i pozycji zajmowanej przez konsumentów względem banków. Po stronie konsumentów można z pewnością spodziewać się dalszego wzrostu zainteresowania wszczynaniem sporów sądowych z bankami oraz zmniejszeniem odsetka kredytobiorców zainteresowanych ugodami.

Po stronie zaś banków należy spodziewać się wzrostu kosztów z tytułu zawiązywania rezerw na ryzyka prawne związane z koniecznością zrewidowania założeń dotyczących kosztów ugód, stwierdzenia bezskuteczność umów oraz prawdopodobieństwa zasądzenia na ich rzecz wynagrodzenia za korzystnie przez klienta z kapitału.

Autor: r. pr. Mateusz Pisarski

Kancelaria prawna KRWLEGAL zapewnia profesjonalne i fachowe doradztwo w wielu dziedzinach prawa, w tym świadczy usługi doradztwa przy ofertach publicznych, obsłudze crowdfundingu, transakcji M&A, jak również doradztwa regulacyjnego dla sektora finansowego, świadcząc usługi m. in. w zakresie działalności firm inwestycyjnych, funduszy inwestycyjnych, podmiotów zarządzających aktywami, banków (depozytariuszy), a także w zakresie obsługi sporów sądowych dla podmiotów rynku kapitałowego.

Jeśli uważasz, że może mieć to wpływ na Twój biznes, zapraszamy do kontaktu: biuro@krwlegal.pl lub +48 22 29 50 940.